تنظیم قند خون بر عهده کدام غده است

گلوكاگون: هورمون افزاينده‌ي قند خون كه به دنبال كاهش مقدار گلوكز در خون ترشح مي‌شود. اين هورمون ،باعث تجزيه گليكوژن در سلولهاي كبدي شده و آن را به گلوكز تبديل مي‌كند. حتي اسيدهاي چرب را نيز به گلوكز تبديل مي‌كند.

پانکراس متشکل از سلول‌های آلفا، بتا، دلتا، گاما (یا PP) و اپسیلون می‌باشد که به ترتیب مسئولیت تولید هورمون‌های گلوکاگون، انسولین، سوماتواستاتین، پلی‌پپتید و گرلین را برعهده دارند.

این سلول‌ها توسط کالبدشناس شهیر آلمانی پاول لانگرهانس کشف شدند و به افتخار او جزایر لانگرهانس نام‌گذاری شدند.

از منظر وسعت حدود 65 تا 80% این جزایر را سلول‌های بتا که تولیدکننده انسولین می‌باشند تشکیل می‌دهند.

بنابراین ارتباط مستقیمی میان ابتلا به دیابت و آسیب به پانکراس وجود دارد.

دو هورمون پانکراس که نقش مهمی در تنظیم قندخون دارند عبارتند از: (الف) انسولین؛ و (ب) گلوکاگون.

انسولین از طریق کمک به سلول‌ها برای دریافت گلوکز (قند) مورد نیاز از خون و مصرف آن به‌عنوان منبع انرژی به کاهش قندخون کمک می‌کند.

در مقابل، گلوکاگون از طریق کمک به آزادسازی انرژی ذخیره‌شده در بدن در مواقع گرسنگی منجر به افزایش قندخون می‌شود.

بنابراین، این دو هورمون دارای چرخه‌های عملکردی متضادی هستند.

دو هورمون انسولین و گلوکاگون قند خون را تنظیم می کنند و از جزایر لانگرهانس پانکراس رها می شوند و وارد خون می شوند انسولین هورمونی است که باعث کاهش قند خون می شود یعنی زمانی که قند خون بالا باشند هورمون انسولین در خون آزاد می شود تا قند خون را کاهش دهد و زمانی که قند خون کاهش پیدا می کند جزایر، گلوکاگون را در خون آزاد می کند تا قند خون را افزایش دهد این دو هورمون نقش حیاتی در بدن دارند و با اختلال در انها فرد دچار بیماری دیابت می شود

صلی ترین غده در تنظیم میزان قند خون غده پانکراس است که با ترشح هورمون انسولین و گلوکاگون به تنظیم قند خون میانجامد هورمون انسولین توسط سلولهای به نام جزایرلانگرهانس تولید می‌شوند در واقع پانکراس با تولید و آزادسازی هورمون ها به جذب مواد قندی در صورت افزایش قند خون و همچنین آزاد سازی قند خون برای افزایش میزان انرژی با استفاده از قند خون آزاد شده در خون شود اختلال در ترشح این هورمون ها باعث بیماری دیابت می شود

بدن انسان دارای سیستمی از غدد درون‌ریز و برون‌ریز می‌باشد که از طریق ترشح هورمون‌هایی چگونگی فعالیت سلول‌ها و ارگان‌های مختلف بدن را تنظیم می‌کنند. بدون وجود این هورمون‌ها فعالیت‌های بدن با محدودیت‌های جدی مواجه می‌شوند. هورمون‌های ترشح‌شده از سیستم غدد درون‌ریز (Endocrine system) مسئولیت تنظیم حالت روحی بدن، رشد، متابولیسم و تولیدمثل را برعهده دارند. سیستم غدد برون‌ریز (Exocrine system) متشکل از غده‌هایی است که موادی مانند عرق، بزاق یا آنزیم‌های گوارشی را ترشح می‌کنند. پانکرانس (به‌عنوان مرکز تولید انسولین) بخشی از سیستم غدد درون‌ریز بدن است. بنابراین، اینکه آیا فرد مبتلا به دیابت بشود یا خیر به میزان زیادی وابسته به فعالیت صحیح و مناسب پانکراس می‌باشد.

باتوجه به مطالبی که پیش از این بیان شد، در این نوشتار به سیستم غدد درون‌ریز بدن و نقش پانکراس و بیماری‌های آن در ابتلا به دیابت پرداخته شده است.

سیستم غدد درون‌ریز متشکل از چه بخش‌هایی است و چه نقش‌های را در بدن بر عهده دارد؟

مهم‌ترین غدد سیستم درون‌ریز و نقش اصلی آنها عبارتند از:

پانکراس: تنظیم میزان قندخون؛

غده فوق‌کلیوی یا آدرِنال: میزان قندخون را افزایش می‌دهد و سرعت ضربان قلب را بالا می‌برد؛

غده تیروئید: به تنظیم متابولیسم بدن کمک می‌کند؛

غده هیپوفیز: به تنظیم رشد بدن کمک می‌کند؛

غده کاجی یا صنوبری: به تنظیم الگوهای خواب کمک می‌کند؛

تخمدان‌ها: منجر به تحریک ایجاد ویژگی‌های زنانه می‌شود؛

بیضه: منجر به تحریک ایجاد ویژگی‌های مردانه می‌شود.

پانکراس و انسولین

پانکراس متشکل از سلول‌های آلفا، بتا، دلتا، گاما (یا PP) و اپسیلون می‌باشد که به ترتیب مسئولیت تولید هورمون‌های گلوکاگون، انسولین، سوماتواستاتین، پلی‌پپتید و گرلین را برعهده دارند. این سلول‌ها توسط کالبدشناس شهیر آلمانی پاول لانگرهانس کشف شدند و به افتخار او جزایر لانگرهانس نام‌گذاری شدند. از منظر وسعت حدود 65 تا 80% این جزایر را سلول‌های بتا که تولیدکننده انسولین می‌باشند تشکیل می‌دهند. بنابراین ارتباط مستقیمی میان ابتلا به دیابت و آسیب به پانکراس وجود دارد. دو هورمون پانکراس که نقش مهمی در تنظیم قندخون دارند عبارتند از: (الف) انسولین؛ و (ب) گلوکاگون. انسولین از طریق کمک به سلول‌ها برای دریافت گلوکز (قند) مورد نیاز از خون و مصرف آن به‌عنوان منبع انرژی به کاهش قندخون کمک می‌کند. در مقابل، گلوکاگون از طریق کمک به آزادسازی انرژی ذخیره‌شده در بدن در مواقع گرسنگی منجر به افزایش قندخون می‌شود. بنابراین، این دو هورمون دارای چرخه‌های عملکردی متضادی هستند.

سیستم غدد درون‌ریز و متابولیسم انرژی

متابولیسم عبارت است از تمام واکنش‌های شیمیایی‌ای که به بدن امکان ادامه حیات می‌دهند. متابولیسم انرژی یکی از این فرایندهاست که نقش بسیار مهمی در ادامه حیات دارد. بدن می‌تواند برای تولید انرژی از چربی، پروتئین و کربوهیدارت استفاده نماید.

فرایند متابولیسم به این شکل می‌باشد:

مصرف ماده غذایی:

کربوهیدرات دریافتی به گلوکز تجزیه می‌شود؛

گلوکز وارد جریان خون می‌شود؛

پانکراس با ترشح انسولین ذخیره‌شده به ورود موادغذایی به بدن واکنش نشان می‌دهد (فاز اول واکنش انسولینی)؛

انسولین به گلوکز امکان می‌دهد تا وارد سلول شده و به‌عنوان منبع انرژی مصرف گردد؛

انسولین همچنین کمک می‌کند تا گلوکزی که بیش از نیاز بدن در آن لحظه است به‌صورت گلیکوژن در ماهیچه‌ها و کبد ذخیره شود؛

در صورت نیاز گلیکوژن ذخیره‌شده بعدا وارد جریان خون می‌شود؛

در صورتی‌که گلوکزی در جریان خون باقیمانده مانده باشد، انسولین آن را به چربی اشباع‌شده تبدیل می‌کند؛

در فرایند متابولیسم پروتئین‌های موجود در ماده غذایی نیز تاحدودی به گلوکز تجزیه می‌شوند، اما این فرایند نسبت به فرایند تجزیه کربوهیدرات‌ها بسیار کندتر است (فاز دو واکنش انسولینی)؛

باورود گلوکز به درون سلول‌ها و کاهش قندخون، گلوکاگون فعال‌شده و گلیکوژن ذخیره‌شده را به گلوکز تبدیل می‌کند.

بر اساس آنچه که پیش از این بیان شد، از منظر فیزیولوژیک متابولیسم افراد دارای تشخیص دیابت تقریبا مشابه با متابولیسم افراد فاقد تشخیص دیابت است. تنها تفاوت در مقدار و/یا اثربخشی انسولین تولیدشده توسط بدن می‌باشد.

متابولیسم در افراد دارای تشخیص دیابت

دیابت نوع یک: دیابت نوع یک زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس حمله و تمام یا بخشی از آنها را نابود می‌کند. تاکنون دلیل تخریب این سلول‌ها توسط سیستم ایمنی بدن شناسایی نشده است. با مختل شدن عملکرد انسولین میزان قندخون در طول زمان شروع به افزایش می‌کند.

پیش‌دیابت و دیابت نوع دو: افراد دارای اضافه‌وزن دارای تشخیص پیش‌دیابت یا دیابت نوع دو به‌علت نسبت بالاتر چربی به ماهیچه‌ای که دارند عموما انسولین بیشتری نسبت به افراد فاقد تشخیص دیابت تولید می‌کنند. دلیل آن نیز مقاومت انسولینی است، که در آن سلول نمی‌تواند به شکل موثری از انسولین استفاده نماید. بنابراین، بدن برای جبران اثربخشی کمتر شروع به تولید انسولین بیشتر می‌کند. فشار ناشی از تولید انسولین بیشتر بیشتر سبب فرسودگی سلول‌های بتا و از کار افتادن آنها در طول زمان می‌شود. از سوی دیگر، افزایش غلظت انسولین در جریان خون سبب افزایش مقاومت انسولینی می‌شود. که در یک چرخه تقریبا ده ساله منجر به ابتلای فرد به دیابت نوع دو می‌شود.

چگونه مقاومت انسولینی منجر به سطوح بالاتر قندخون می‌شود؟

در صورت بروز مقاومت انسولینی اثربخشی فاز یک انسولین کاهش می‌یابد. در واکنش به این کاهش اثربخشی پانکراس تولید انسولین را افزایش می‌دهد، اما احتمالا قادر به جبران کاهش اثربخشی نخواهد بود. برای جبران این شرایط بدن به واکنش انسولینی فاز دو متکی می‌شود. اما اینکار نیازمند زمان است و در نبود انسولین کافی در افراد دارای تشخیص پیش‌دیابتی یا دیابت نوع دو قندخون احتمالا از محدوده نرمال خود خارج می‌شود.

پانکراتیت چیست؟ آیا با ابتلا به دیابت ارتباط دارد؟

پانکراتیت به التهاب پانکراس گفته می‌شود. پانکراتیت شامل دو نوع حاد و مزمن می‌شود. در مواردی که التهاب پانکراس ناگهانی بروز می‌یابد و فقط برای چند روز ادامه دارد فرد دارای تشخیص پانکراتیت حاد می‌باشد. اما اگر در طول چند سال بروز یابد فرد دارای تشخیص پانکراتیت مزمن می‌باشد. این نوع از پانکراتیت می‌تواند از طریق آسیب به سلول‌های تا منجر به دیابت شود.

آیا میان ابتلا به سرطان پانکراس تشخیص دیابت ارتباط وجود دارد؟

برخی از مطالعات علمی نشان‌ داده‌اند در صورتی‌که از زمان تشخیص دیابت بیش از پنج سال بگذرد، احتمال دارد که دیابت سبب افزایش ریسک ابتلا به سرطان پانکراس شود. دیابت همچنین می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به سرطان پانکراس باشد، به‌ویژه اگر فرد دارای تشخیص دیابت نوع دو باشد و بیش از 50 سال سن داشته باشد. یکی از مهم‌ترین نشانه‌های تشخیص زودهنگام بروز سرطان پانکراس این است که فرد کنترل خوبی بر قندخون خود داشته است اما ناگهان این کنترل را از دست داده باشد. عوامل خطر مشترک دیابت و سرطان پانکرانس عبارتند از:

رژیم غذایی ناسالم؛

نداشتن فعالیت فیزیکی؛

چاقی؛

کهولت سن.

جمع‌بندی

تشخیص دیابت به هیچ‌وجه به این معنا نمی‌باشد که فرد لزوما مبتلا به سایر مشکلات سلامت مرتبط با پانکراس نیز خواهد شد. همچنین، ابتلا به پانکراتیت هم به معنای ابتلای قطعی به دیابت نمی‌باشد. از آنجا که عوامل خطر ابتلا به دیابت و بیماری‌های پانکراس تاحدودی مشترک هستند یکسری تغییرات پایدار در سبک زندگی برای اجتناب از ابتلا به این بیماری‌ها ضروری می‌باشد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

رژیم غذایی سالم و متعادل؛

کاهش مصرف کربوهیدارت‌های ساده؛

قطع یا کاهش مصرف الکل؛

ورزش منظم؛

مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه در مورد بهترین روش‌های رسیدن به وزن سالم و حفظ آن.

---

ارائه شده توسط : حسین ایزدی

در وب سایت : جم نما