هر آتشفشان چند دهانه و چند مجرا دارد

آتشفشان روزنه‌ای در سطح زمین است که سنگ‌های گداخته به بیرون پرت می‌شود و بسیار سرد است و بوی بدی دارد خاکستر و گازهای درون زمین، از آن به بیرون فوران می‌کنند. فعالیت آتشفشانی با برون‌افکنی سنگ‌های مذاب، با گذشت زمان، باعث پیدایش کوه‌های آتشفشانی بر سطح زمین شده‌است. آتشفشان‌ها معمولاً در نقاطی یافت می‌شوند که صفحه‌های سخت پوسته زمین‌ساخت، همگرایی یا واگرایی دارند. هر آتشفشان سه قسمت اصلی دارد:

درون زمین، تودهٔ سنگ‌های آذرین با حرارت بسیار زیاد (حدود ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد و بیشتر) وجود دارد که ماگما (تَفتال) نامیده می‌شود. ماگما، با رسیدن به سطح زمین، سرد و جامد شده و گُدازه نامیده می‌شود که این فرایند باعث تشکیل آتشفشان می‌شود. در ماگما و گدازه، حباب‌های گاز وجود دارد که در زمان فوران باعث انفجار می‌شود.[۱]

بروز آتشفشان، تأثیراتی به همراه دارد (که دراز مدت یا کوتاه مدت هستند).

یکی از آن‌ها، تغییر آب‌وهوا است. فوران آتشفشان می‌تواند باعث بارش برف و ایجاد رعد و برق شود. آتشفشانها می‌توانند تأثیراتی درازمدت در وضعیت آب و هوا ایجاد کنند. از طرفی، گدازه‌هایی که سریع حرکت می‌کنند، می‌توانند باعث مرگ انسان‌ها شوند؛ چون خاکستر حاصل از بروز آتشفشان، تنفس را دشوار می‌کند.[۲]
بزرگترین آتشفشان‌های فعال کرهٔ زمین[ویرایش]

بزرگترین آتشفشان کره زمین، ماونا لوا نام دارد که بخشی از جزایر هاوایی را تشکیل می‌دهد. محیط قاعده مخروط این آتشفشان ۶۰۰ کیلومتر و قله آن نسبت به کف اقیانوس آرام که آن را احاطه کرده‌است ۱۰ کیلومتر ارتفاع دارد. این آتشفشان، همراه با سایر قسمت‌های جزایر هاوایی، نشان‌دهندهٔ موادی هستند که به وسیله فوران‌هایی که از یک میلیون سال پیش تاکنون ادامه داشته‌اند، شکل گرفته‌اند.

سایر آتشفشانهای مطرح کره زمین عبارتند از:

آتشفشان

آتشفشان

وقتی ماده ی مذاب به سطح زمین می رسد ، می گوییم عمل آتشفشانی رخ داده است . مواد مذاب از قسمت گوشته ی زمین بیرون می آیند وقسمتی از گوشته وپوسته را طی می کنند تابه سطح زمین برسند . ممکن است این عمل به آرامی یا همراه باانفجار صورت گیرد درحالت اول آتشفشان را آرام ودر حالت دوم ، انفجاری می گویند . آتشفشانهای آرام بیشتر دراقیانوسها قرار دارند ، مخروط آنها کم شیب است وگدازه ی روان دارند . اما آتشفشانهای انفجاری در قاره ها دیده می شوند . گدازه های آنها نسبت به نوع قبلی ، روانی کمتری داردوپس ازخروج فورا جامد می شوند . درنتیجه ی این امر، مخروط مرتفعی بوجود می آید. علت انفجاردراین آتشفشانها ، بسته شدن دهانه توسط گدازه های قدیمی است که راه خروج رابرگازها می بندند.

قسمت های مختلف یک کوه آتشفشان

به مواد مذاب داخل زمین( ماگما ) می گویند . اگر این مواد به سطح زمین راه پیدا کنند وروی زمین جاری شوند ( گدازه ) نام می گیرند .

هر کوه آتشفشان از قسمتهای زیر تشکیل شده است :

1- مجاری :هر کوه آتشفشان چندین مجرا دارد که مواد مذاب ازاین مجراهاعبورکرده وبه سطح زمین می رسند .

2- دهانه : هرکوه آتشفشان یک یا چنددهانه دارد که مواد مذاب آتشفشانی به صورت فوران از دهانه ی آتشفشان خارج می شوند .

3-مخروط : براثر سردشدن موادمذابی که ازآتشفشان خارج می شود دراطراف دهانه مخروطی بوجود می آید که به آن مخروط آتشفشان می گویند . ( هر آتشفشان تنها یک مخروط دارد .)


موادخروجی آتشفشان

درهنگام آتشفشان مواد مذاب ( ماگما ) به همراه گازها ومواد جامد مختلف با فشار زیاد از دهانه ی آتشفشان خارج می شوند.

1- مواد جامد : این مواد اندازه های مختلفی دارند . کوچکترین ذرات راکه سبک وپودر مانند هستند ، خاکستر آتشفشانی گویند .

2- مواد مایع (گدازه) : خصوصیات وظاهر گدازه ها به علت دارا بودن ترکیبات شیمیایی ودمای متفاوت ، در آتشفشانهای مختلف با هم تفاوت دارد. گدازه ها پس از خروج ممکن است قرمز (از شدت گرما ) زرد وسفید رنگ باشند . اما درسطح زمین به زودی سرد می شوند ورنگ تیره تری به خود می گیرند . به طور کلی گدازه هایی که سیلیس زیاد دارند غلیظ وآنهایی که آهن ومنیزیم زیاددارند ، روان اند .

3-گازها : ازدهانه ی اغلب آتشفشانها مقادیر زیادی گاز کربن دی اکسید وگازهای دیگر مانندکربن منواکسید ، سولفید هیدروژن ، بخارآب و ... خارج می شود که درمیان آنها مقداربخار آب از همه بیشتر است . گازهای خروجی ازآتشفشانها اغلب سمی هستند . (به جز بخار آب ) واین گازهامی توانندسبب مرگ افرادقبل از خروج مواد مذابگردند .


میزان فعالیت آتشفشان

برا ی بیان میزان فعالیت آتشفشانها ازسه اصطلاح فعال ، نیمه فعالوخاموش استفاده می کنند .

1- آتش فشان فعال : آتشفشانی است که حتی در زمان مانیز گاهی آتشفشانی می کند . در کشور ما فعلا آتشفشان فعال وجود ندارد.

2- آتش فشان نیمه فعال : به آتشفشانی گفته می شود که درفاصله زمانی نزدیک به عصر ما (نه درعصرحاضر) فعالیت داشته است وفعلا ازآن گاز وفشار خارج می شود . (تفتان دربلوچستان )

3-آتش فشان خاموش : آتشفشانی خاموش است که فقط درزمانهای قدیم فعال بوده است . (دماوند)

چشمه های معدنی آب گرم

دراکثرمناطق آتشفشانی ایران ، چشمه های آب گرم وجوددارد. آبهای سطحی با نفوذدرشکستگی های نزدیک کوههای آتشفشان وبرخورد باسنگهای داغ ، گرمترشده ودرقسمتهای پایینی کوه به صورت چشمه های آب گرم نمایان می شوند. مسلما بانفوذ آبهای گرم از میان سنگها ، مقداری موادمحلول به انهاوارد می شود وبه آن ترتیب چشمه های معدنی بوجود می آیند . مواد شیمیایی موجوددرچشمه های آب گرم باآب رود خانه ها تفاوت داردچون آب چشمه ها ازاعماق زمین بیرون می آیند .

انواع سنگهای آتشفشانی (آذرین )

1- سنگهای آذرین بیرونی : مواد مذابی که به سطج زمین می رسند ودرسطح زمین سرد می شوند با سرعت سرد وسخت شده وتشکیل سنگهای آذرین بیرونی را می دهند . بلورهای تشکیل شده درداخل این سنگها چون زود سرد شده اند ریز وکوچکند : مانند سنگ پا وبازالت

2- سنگهای آذرین درونی : موادمذابی که به سطح زمین نرسیده ودر مدت طولانی ، داخل زمین سرد وسخت شده اند دارای بلورهای بزرگ ودرشت هستندمانند گرانیت وسنگ خارا


آتشفشانهای ایران

در درحالی که رشته کوههای البرز ازسنگهای رسوبی تشکیل شده اند ،

بلندترین کوه آتشفشان ایران ، یعنی دماوند ، دربین همین سنگهای رسوتی قراردارد .

ازمعروفترین کوههای آتشفشان ایران می توان :

سبلان دراستان اردبیل ، سهنددراستان آذربایجان شرقی وتفتان وبزمان دراستان سیستان وبلوچستان رانام برد . کوههای آتشفشان با ارتفاع کم را دربیشترنقاط کشور ازجمله جنوب بیجار،شمال قروه ،جنوب غربی یزد ، حوالی قوچان وشمال شرقی کرمان می توان مشاهده کرد .

---

ارائه شده توسط : حسین ایزدی

در وب سایت : جم نما