جنگ جمل، اولین جنگ دوران امام علی(ع)، و نخستین جنگ میان دو گروه مسلمان بود نبرد در ۱۰ جمادی الاولی یا به روایتی دیگر در نیمه جمادیالثانی سال ۳۶ قمری، بین سپاه امام علی(ع) و اصحاب جمل (طلحه، زبیر و عایشه)، در نزدیکی بصره آغاز شد جنگ، به هنگام ظهر آغاز شد و تا غروب آفتاب ادامه داشت و به شکست اصحاب جمل انجامید. امام علی(ع) پس از جنگ جمل، در ۱۲ رجب ۳۶ هجری وارد کوفه شد و در آنجا سکونت گزید. امام علی(ع) در خطبه شقشقیه، به پیمانشکنی عدهای در دوران خلافت خود اشاره کرده است. ابن ابی الحدید، در شرح نهج البلاغه، پیمانشکنان یا ناکثین را اصحاب جمل دانسته و روایتی را نقل کرده که بر اساس آن، حضرت محمد(ص) به امام علی(ع) خبر داده است که با ناکثین و قاسطین و مارقین خواهد جنگید.
جنگ جمل باعث انتقال مرکزیت خلافت مسلمین از مدینه به کوفه در عراق شد و بهعلت بروز درگیری بین چند تن از صحابه و شخص خلیفه، زمینهای برای ظهور برخی نظریههای جدید کلامی و فقهی میان مذاهب اسلامی در باب سیاست گشت.
نقش عایشه در جنگ جمل
جنگ جمل، نخستین جنگ دوره خلافت امام علی(ع) که توسط گروهی به رهبری عایشه همسر پیامبر اسلام(ص)، و طلحه و زبیر علیه امام علی(ع) به راه افتاد. این جنگ در سال ۳۶ قمری و در اطراف بصره رخ داد. عایشه و همراهانش این جنگ را به بهانه خونخواهی عثمان به راه انداختند. عایشه در این نبرد حضور داشت و بر شترِ نرِ سرخمویی سوار بود و علت نامگذاری این جنگ به جمل (شتر نر) همین است. این جنگ که نخستین جنگ داخلی مسلمانان محسوب میشود با پیروزی سپاه امام علی و کشته شدن طلحه و زبیر و بازداشت عایشه و فرستادن او به مدینه به اتمام رسید. از آنجا که سران سپاه جمل با امام علی بهعنوان خلیفه، بیعت کرده و سپس بیعت خود را شکسته و وارد جنگ شده بودند، به ناکثین (بیعتشکنان) معروف شدند و این جنگ نیز جنگ با ناکثین نامیده شد.
خلاصه جنگ جمل
سپاه طلحه و زبیر در حالی آماده جنگ شد که عایشه، همسر پیامبر، بر شتری سوار شده و پیشاپیش صفوف سربازان پیش میرفت. این نبرد به همین دلیل جنگ جمل نامیده شد. هزینه جنگ جمل از سوی یعلی بن منیة و عبدالله بن عامر تامین شد؛ یعلی بن منیة، حاکم صنعا در دوره عثمان، با ۶۰۰ شتر به همراه ۶۰۰ هزار درهم[۱۴] و همچنین عبدالله بن عامر، حاکم بصره در زمان عثمان، با اموالی که برخی منابع تاریخی آن را «فراوان» توصیف کرده و برخی دیگر آن را ۴۰۰ هزار درهم دانستهاند، به ناکثین کمک کردند. فرمانده اصلی لشکر اصحاب جمل، زبیر دانسته شده است.
جنگ جمل پس از آن آغاز شد که امام علی (ع) یکی از سپاهیان خود از قبیله عبدالقیس را مأمور کرد تا نسخهای از قرآن کریم را در بین دو لشکر بلند کند و همه را به آنچه در قرآن است و به پرهیز از تفرقه دعوت کند. وی پس از آنکه دستور امام علی (ع) را انجام داد، توسط سپاه اصحاب جمل کشته شد.
پس از این رخدادها امام علی (ع) جنگ را روا دانست.
امام علی(ع) یاران خود را از آغاز کردن جنگ پرهیز داده بود. او همچنین سفارش کرد که مجروحی را نکشند، کسی را مثله نکنند، بیاجازه وارد خانهای نشوند، به کسی ناسزا نگویند، زنی را هجو نکنند و جز آنچه در اردوگاه اصحاب جمل است، برندارند.