تحقیق در مورد زنبورهای عسل

زنبور عسل یا مُنج[۱] گونه‌ای زنبور است که عسل می‌سازد. زنبور عسل این کار را با گردآوری شهد گل‌ها در کندو انجام می‌دهد.[۲] در فارسی به زنبور عسل منگ، منج، گُنج و مگس انگبین هم گفته می‌شود.[۲] زنبورهای هر کندو یکی از سه نوعِ زنبور ملکه، زنبور نر و زنبور کارگر هستند. زنبور عسل از حشرات اجتماعی است حتی اگر در خارج از کندو دارای غذای کافی باشد نمی‌تواند به تنهایی زندگی کند.

به دلیل نقش بسیار مهم زنبورعسل در گرده افشانی و افزایش باروری محصولات کشاورزی و میوه‌ها، سازمان جهانی غذا و کشاورزی یا فائو روز ۲۰ می هر سال را به عنوان «روز جهانی زنبور» نامگذاری کرده‌است

ملکه
شفیره زنبورهای نر (زنبورهای عسل) در کندو
شفیره‌های سمت راست چند روز بزرگتر هستند.

زنبور ملکه، مادر اکثر زنبورهای موجود در کندو است. جنسیت ملکه ماده بوده و مهم‌ترین وظیفه‌اش تخم‌گذاری است. ملکه رهبر کندو محسوب شده و اگر ملکه را بردارند یا کشته شود و جانشینی برای او وجود نداشته باشد بعد از سه یا چهار ساعت تمام کارهای کندو متوقف می‌شود و زنبورها بعد از مدتی، (حدوداً دو روز) اگر داخل کندو تخم روز وجود داشته باشد شروع به تولید شفیره ملکه برای تولید ملکه جدید می‌کنند؛ پس از مدت دو هفته ملکه‌ها از شفیره بیرون می ایند و با هم مبارزه می‌کنند تا سرانجام قوی‌ترین آن‌ها دوباره رهبری کند و کار را به عهده می‌گیرد اما اگر تخم روز داخل کندو نباشد، بعد از مدت کوتاهی کارگران شروع به بکرزایی می‌کنند و کندو نر ریز می‌شود و در معرض نابودی قرار می‌گیرد. ملکه از اواخر فروردین تا اواخر خرداد در شرایط متعادل روزانه حدود ۱۵۰۰ تا ۴۰۰۰ تخم می‌گذارد. ملکه‌ها و کارگرها از تخم‌های لقاح شده (۳۲ کروموزوم) و نرها از تخم‌های غیر لقاح شده (۱۶ کروموزوم)، به وجود می‌آیند. طول بدن ملکه بسته به هر نژاد متفاوت است و به‌طور طبیعی بیش از ۵ سال می‌تواند زنده بماند. در زنبورداری تجاری به علت کاهش تخم‌ریزی بیش از دو سال از یک ملکه استفاده نمی‌شود. (در سال اول ۵۰٪ و در سال دوم ۲۵٪ تخم‌ریزی می‌کند و در سال‌های آینده ۲۵٪ تخم می‌گذارد به همین دلیل زنبوردار، ملکه را در سال سوم حذف می‌کند). ملکه زنبور عسل در زمان شفیرگی، عسل و گرده نمی‌خورد و به جای آن ژل رویال که از غدد ترشحی زنبوران کارگر می‌باشد مصرف می‌کند و بخاطر همین تک غذا بودن در ۵ روز اول زندگی ۱۲۵۰ برابر بزرگتر از بقیه زنبوران می‌شود و عمر این زنبور از حدود ۴۵ روز به ۵ تا ۷ سال افزایش پیدا می‌کند و شفیره‌ای که از عسل و گرده تغذیه شود هیچگاه به ملکه تبدیل نشده و کارگر خواهد شد. ملکه تا آخر عمر توسط ژل رویال تولیدی کارگران تغذیه می‌شود

زنبور نر

تخم‌های بارور نشده ملکه به زنبورهای نر تبدیل می‌شوند. حجره‌های محل پرورش زنبورهای نر نسبت به زنبورهای کارگر بزرگ‌تر است. زنبورهای نر فاقد نیش و توانایی جمع‌آوری گرده و شهد هستند و تنها وظیفه آنها جفت‌گیری با ملکه است. آنها تعداد کمتری نسبت به زنبورهای کارگر دارند. زنبورهای نر سر و بال‌های بزرگی دارند و تا می‌توانند عسل می‌خورند.

البته زنبورهای نر پس از جفت‌گیری می‌میرند و عمر آنها تقریباً ۲۴ روز است. گرچه زنبورهای نر از نظر ژنتیکی هاپلوئید هستند ولی برای اولین بار Rothenbuhler در سال ۱۹۵۷ نرهای زنبور عسل را مشاهده کرد که ترکیب بافت‌های آن هاپلوئید و دیپلوئید بودند.[۵]

متعاقب آن محققین دیگر این اکتشاف را تأیید کردند. تا قبل از این کشف چنین تصور می‌شد که تخم‌های هموزیگوت دیپلوئید می‌میرند و قابلیت ادامه حیات نداشته و نمی‌توانند به زنبور نر تبدیل شوند. ولی Woyke در سال ۱۹۶۲ و ۱۹۶۳ ثابت کرد که تخم‌های دیپلوئید نر تفریخ شده ولی لاروهای حاصله بوسیله زنبورهای کارگر خورده می‌شوند. این محقق در مطالعات مختلف به این نتیجه رسید که تخم‌های دیپلوئید نر که در شرایط طبیعی قادر به ادامه حیات نیستند را می‌توان به‌طور مستقل و مجزا از کلنی و در داخل انکوباتور پرورش داده تا اینکه تبدیل به زنبور نر دیپلوئید شوند.[۶]

Woyke در سال ۱۹۶۷ در بیست و یکمین کنگره بین‌المللی تحقیقات زنبور عسل، علت خورده شدن لاروهای نر دیپلوئید در داخل کندو توسط زنبورهای کارگر را بدین صورت گزارش نمود که فرمون مخصوصی توسط لاروهای نر دیپلوئید ترشح می‌شود که زنبورهای کارگر با دریافت این فرمون به وجود آنها پی برده و رفتار غریزی همخوارگی آنها تحریک شده که منجر به خوردن اینگونه لاروها می‌گردد

زنبور کارگر
جنسیت زنبورهای کارگر ماده بوده و بیشتر جمعیت کندو را تشکیل می‌دهند.[۲] طول بدن آن‌ها تقریباً ۱۰ میلی‌متر می‌باشد. در یک کندوی قوی با بیش از ۱۰ قاب، حدود ۷۰ هزار زنبور کارگر وجود دارد. زنبورهای کارگر با اینکه ماده هستند توانایی بارور شدن ندارند؛ ولی در صورت نبودن ملکه در کندو می‌توانند تخم ریزی کنند؛ که در زنبورداری نرزا گفته می‌شود؛ که این تخم‌ها به دلیل عقیم بودن زنبور کارگر به زنبور نر تبدیل می‌شود. نیش زنبورهای ماده خاردار بوده و طول آن در حدود ۱ میلی‌متر می‌باشد. به خاطر وجود همین خارها پس از نیش زدن و ورود زهر به بدن موجوداتی که ساختار گوشتی دارد نیش در پوست گیر کرده و موجب جدا شدن کیسه زهر از زنبور می‌شود؛ و پس از چند دقیقه زنبوری که نیش زده خواهد مرد. این باور اشتباه وجود دارد که زنبورها به صورت آگاهانه اقدام به نیش زدن می‌کنند و به عبارتی خود را فدا می‌کنند ولی زنبورها به هیچ وجه نمی‌دانند بعد از نیش زدن کیسهٔ زهرشان پاره خواهد شد.

وظایف زنبورهای کارگر

رفتن به خارج از کندو و تهیه عسل از شیره گل‌ها
جمع‌آوری گرده گل
تغذیه نوزادان
تهیه صمغ برای پوشاندن شکاف‌ها و روزنه‌ها جهت جلوگیری از ورود نور و مواد خارجی به کندوکه به آن بره موم می‌گویند.
تهیه آب برای ادامه حیات و نمک برای رشد نوزادان
نگهبانی و رسیدگی به وضع نوزادان و ملکه و پرستاری از آنان
تمیز کردن کندو و تهیه هوای مورد نیاز آن
انبار کردن اندوخته‌ها و مرمت کندو

تعدادی از کارگران در هر ساعت شیره دویست تا سیصد گل را مکیده و به کندو می‌آورند و به مأمورهای حمل و نقل تحویل می‌دهند و آن‌ها نیز عسل دریافت کرده را انبار می‌کنند. در ورودی لانه چندین زنبور پاسداری می‌کنند و مانع ورود حشرات بیگانه و غارتگر می‌شوند. در داخل کندو عده‌ای مأمور نظافت هستند و فضولات زنبوران نر را که کاری جز خوردن عسل ندارند از کندو بیرون می‌برند. چند زنبور هم با بال زدن پیوسته حرارت کندو را تعدیل و هوا را تهویه می‌کنند. پرستاران هم مواد غذایی را به نوزادان و ملکه می‌رسانند. غذای ملکه ژل رویال می‌باشد.

نوزادان
نوزادان پس از خروج از تخم بعد از طی دو مرحله به صورت زنبور کامل در می‌آیند. در مرحله اول به صورت کرم‌های سفیدی هستند و در خانه‌های کوچکی به سر می‌برند و پرستاران به آن‌ها غذا می‌رسانند و پس از چند روز به صورت زنبورهایی در می‌آیند که هنوز کامل نشده‌اند و به حالت خوابیده و خشک شده به سر می‌برند (مانند حالت پروانه ابریشم در پیله) به این جهت غذا نمی‌خورند تا وقتی که به صورت حشره کامل درآیند

رفتار زنبورهای عسل

زنبورهای عسل موجودات اجتماعی هستند و در کلنی‌ها زندگی می‌کنند. با این حال آن‌ها رفتارهای خشونت‌آمیزی را داخل کلنی‌ها نشان می‌دهند. زنبورهای نر در هوای سرد از لانه‌های خود خارج می‌شوند و ملکه گاهی اوقات ملکه‌های دیگر را بخاطر سلطه‌گری از بین می‌برد.

اگرچه زنبورهای عسل نقش مهمی را در گرده افشانی و محیط زیست ایفا می‌کنند، باید اقداماتی صورت گیرد تا اطمینان حاصل شود که کندوها در نزدیکی خانه شما وجود نداشته باشند بعلت اینکه امکان نیش زدن وجود دارد

گستره توزیع زنبورهای عسل
کندوهای زنبور عسل در منطقه خفر پادنا
کندوهای زنبور عسل در منطقه خفر پادنا

گونه‌های زنبور عسل که در سراسر جهان یافت شده‌اند و در موقعیت‌های مختلف دیده می‌شوند، شامل اروپا و ایالات متحده آمریکا می‌شوند. آن‌ها در تابستان و اواخر بهار بیشتر قابل مشاهده هستند، درست زمانی که ملکه‌های جدید با هزاران زنبور کارگر برای ساخت لانه‌های جدید کلنی‌های قدیمی شان را ترک می‌کنند، در این زمان، گروه‌های بزرگی از زنبورها را می‌توان در کنار یکدیگر پیدا کرد تا مکان جدیدی برای لانه انتخاب کنند.

ازدحام شدیدی تقریباً ۲۴ ساعت برای استقرار لانه جدید برقرار می‌شود. در حالی که بیشتر این ازدحام‌ها بی‌ضرر هستند، گونه‌های خاصی از زنبورها شدیداً مهاجم هستند و ممکن است ناخواسته حمله کنند.

از آنجا که زنبورهای عسل در سراسر جهان یافت می‌شوند، طبیعت و رفتار آن‌ها متفاوت است. در حالی که زنبورهای عسل ایتالیایی مطیع هستند، زنبورهای عسل آلمانی و آفریقایی رفتارهای شدیداً تدافعی دارند.

با این وجود، همهٔ زنبورهای عسل زمانی که تحریک می‌شوند حالت تدافعی می‌گیرند و می‌توانند انسان‌ها یا حیوانات را از خود دور کنند.

زنبور عسل و باروری گل‌ها
یک زنبور عسل در حال جمع‌آوری شهد گلها
یک زنبور عسل در حال جمع‌آوری شهد گلها

برآورد می‌شود که زنبور عسل در تهیه و تولید یک سوم غذای بشری سهیم باشد؛ و این بدان معنی نیست که عسل یک سوم غذای بشری است، بلکه باید گفت که زنبور عسل نقش مهمی در باروری گیاهان دارد و اگر زنبور نبود چه بسا که در بسیاری از اوقات باروری گیاهان امکان‌پذیر نبود. زنبور عسل وقتی بر روی گلی می‌نشیند، دانه‌های گرده را از اندام نرینه گل (پرچم) با خود برمی‌دارد و هنگامی که به سوی گل دیگری می‌رود، با این دانه‌های گرده اندام مادینه گیاه (تخمدان) را بارور می‌سازد، وبنا به اظهارات اتحادیه ملی پرورش دهندگان زنبور عسل در فرانسه، زنبور عسل اقدام به تلقیح و باروری گل آفتابگردان و درختان سیب به میزان ۷۰٪ و توت فرنگی و گیلاس به میزان ۸۰٪ و درختان میوه دار کوچک به میزان ۹۰٪ و شبدر و یونجه بنفش به میزان ۱۰۰٪ می‌نماید و اگر زنبور عسل نباشد، میزان تولیدات گیاهی به شدت کاهش می‌یافت و بدین گونه قبل از این که به موضوع اهمیت تولید عسل بپردازیم، باید کمی واقع بین باشیم و دریابیم که زندگی ما بدون زنبور عسل بسیار دشوار می‌شد. باغداران و کشاورزان به خوبی از نقش زنبور عسل در باروری گیاهان و افزایش محصولات کشاورزی آگاه هستند و به همین علت هیچ‌گاه در اجاره دادن باغ‌های خود به پرورش دهندگان زنبور عسل تردید نمی‌کنند و بدین وسیله سعی می‌کنند که میزان تولید محصولات خود را دوبرابر سازند.

جمع‌آوری شهد - گرده - آب - بره موم - پاسبانی از کندو - تولید عسل - رسیدگی به ملکه - پرورش نوزادان - رسیدگی به کندو و پاکیزگی آن از بیشترین وظایف زنبورهای کارگر می‌باشد.

ارائه شده توسط : حسین ایزدی

در وب سایت : جم نما