همه چیز درباره اسید فولیک

| | | |

فولات یکی از ویتامین های گروه B است که بسیاری از ما آن را به نام اسید فولیک می شناسیم، این ویتامین از مواد ضروری برای سلامت بدن محسوب می شود و نقش مهمی در بسیاری از عملکردهای بدن ایفا می کند.

همه ما درباره مزیت ها و فواید مصرف فولات و همچنین عوارضی که کمبود این ویتامین در بدن دارد، از نقایص مادر زادی و کم خونی گرفته تا بیماری های قلبی و افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان ها شنیده ایم و سعی می کنیم با مصرف برخی مکمل ها و منابع غذایی سرشار از فولات از کمبود این ماده در بدن مان جلوگیری کنیم.

اگر کنجکاو هستید درباره فولات و اسید فولیک بیشتر بدانید و با تفاوت این دو، دوز مصرف، مزایا و عوارض جانبی آن ها به طور کامل آشنا شوید در ادامه مطلب با کوکا همراه باشید.

اسید فولیک چیست؟

اسید فولیک نوعی ویتامین محلول در آب و نسخه مصنوعی فولات است که در مکمل ها و مواد غذایی غنی شده استفاده می شود.

همان طور که می دانید فولات یکی از ویتامین های خانواده B یعنی ویتامین B9 است که به طور طبیعی در بسیاری از مواد غذایی یافت می شود و از آن جا که بدن ما قادر به تولید فولات نمی باشد لازم است آن را از غذاهای مصرفی روزانه دریافت کند.

اگرچه بسیاری از ما معمولا دو کلمه فولات و اسید فولیک را به جای هم استفاده می کنیم و هر دو به تامین ویتامین B9 در بدن کمک می کنند اما تفاوت هایی نیز با یکدیگر دارند.

به عنوان مثال اسید فولیک سنتز شده از نظر ساختاری با فولات متفاوت است و اثرات بیولوژیکی نسبتا متفاوتی روی بدن می گذارد.

از نظر منابع غذایی نیز باید توجه داشته باشید فولات در برخی مواد غذایی گیاهی و حیوانی از جمله اسفناج، کلم کیل، کلم بروکلی، آووکادو، مرکبات و تخم مرغ یافت می شود در حالی که اسید فولیک طبیعی نیست و اغلب به مواد غذایی همچون آرد، غلات صبحانه آماده و نان افزوده می شود یا در غلظت های بالا به فرم مکمل به فروش می رسد.

فولات در بسیاری از عملکردهای بدن نقش مهمی دارد، از جمله:

فولات در تعدادی از فرایندهای متابولیکی بدن نقش حیاتی دارد و کمبود آن به برخی مشکلات سلامتی منجر می شود، از جمله:

کمبود فولات معمولا به دلایل زیر ایجاد می شود:

در بسیاری از کشورها برای کاهش خطر بروز کمبود فولات، برخی مواد غذایی را با اسید فولیک غنی می کنند زیرا کمبود فولات تا حدودی در میان مردم شایع است و برخی گروه های جمعیتی مانند افراد مسن و زنان باردار، تنها با مصرف مواد غذایی طبیعی نمی توانند نیاز روزانه بدن خود را تامین کنند.

مقدار مصرف توصیه شده

ذخیره فولات در بدن ما بین 10 تا 30 میلی گرم است که بیشتر آن در کبد ذخیره شده و مابقی نیز در خون و بافت ها حضور دارد. سطح طبیعی فولات در خون (که 5-متیل تترا هیدرو فولات نامیده می شود) بین 5 تا 15 نانو گرم در میلی لیتر می باشد.

واحد اندازه گیری DFE (معادل فولات تغذیه ای) واحدی است که تفاوت میزان جذب اسید فولیک و فولات را نشان می دهد.

گفته شده اسید فولیک مصنوعی اگر با معده خالی مصرف شود 100 درصد قابلیت جذب در بدن دارد در حالی که اسید فولیک موجود در غذاهای غنی شده تنها 85 درصد و فولات طبیعی حدود 50 درصد قابلیت جذب دارند.

به علاوه فراهمی زیستی مکمل 5-متیل تترا هیدرو فولات تقریبا برابر (و شاید کمی بیشتر) از مکمل های اسید فولیک می باشد. منظور از فراهمی زیستی، درصد یا بخشی از یک دوز دارو یا مکمل می باشد که به طور فعال به گردش خون سیستمیک بدن می رسد.

به دلیل تفاوت در میزان جذب، واحد DFE بر اساس معادله زیر ایجاد شده است:

یک میکرو گرم DEF = یک میکرو گرم فولات موجود در مواد غذایی طبیعی = 0.5 میکرو گرم اسید فولیک که به صورت مکمل و با معده خالی مصرف می شود = 0.6 میکرو گرم اسید فولیک مصرف شده به همراه غذا

بزرگسالان برای تامین نیاز روزانه فولات بدن به حدود 400 میکرو گرم DEF فولات در روز نیاز دارند در حالی که نیاز زنان باردار و مادران شیرده بیشتر بوده و حدود 600 میکرو گرم یا 500 میکرو گرم DEF فولات در روز می باشد.

مقدار مصرف روزانه توصیه شده برای نوزادان، کودکان و نوجوانان نیز به صورت زیر است:

فواید و موارد استفاده فولات

اسید فولیک و فولات به دلایل مختلف به فرم مکمل مصرف می شوند. اگرچه کاربرد این دو در درمان بیماری ها یکسان است اما اثرات متفاوتی در بدن دارند و به همین دلیل ممکن است به روش های مختلف روی سلامتی اثر بگذارند که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.

برخی از متداول ترین فواید و موارد استفاده مکمل های اسید فولیک و فولات عبارتند از:

1. پیشگیری از نقص مادر زادی و عوارض بارداری

یکی از رایج ترین موارد استفاده مکمل های اسید فولیک و فولات جلوگیری از نقص مادر زادی به خصوص نقایص لوله عصبی، از جمله اسپینا بیفیدا (مهره شکاف) و آنانسفالی (نوزاد هنگام تولد فاقد بخش هایی از مغز یا جمجمه می باشد) است.

سطح فولات بدن مادر در واقع نشان دهنده میزان خطر نقص لوله عصبی در نوزاد می باشد، به همین دلیل توصیه شده خانم های باردار یا کسانی که قصد بارداری دارند از مکمل های فولات و اسید فولیک استفاده کنند.

به عنوان مثال در برخی کشورها از جمله ایالات متحده پیشنهاد شده این خانم ها حداقل یک ماه قبل از بارداری، روزانه 400 تا 800 میکرو گرم مکمل اسید فولیک مصرف کنند و به این کار تا 2 تا 3 ماه اول بارداری ادامه دهند.

مصرف این مکمل ها به جلوگیری از عوارض بارداری از جمله پره اکلامپسی نیز کمک می کند.

2. درمان کمبود فولات

کمبود فولات در بدن می تواند به دلایل مختلف از جمله رژیم غذایی ضعیف، عمل جراحی، بارداری، اعتیاد به الکل و بیماری های مرتبط با سو جذب مواد مغذی رخ دهد و به عوارض جانبی جدی همچون کم خونی مگالوبلاستیک، نقص مادر زادی، اختلال ذهنی، نقص در عملکرد سیستم ایمنی و افسردگی منجر شود.

برای درمان کمبود فولات می توان از مکمل های اسید فولیک و فولات استفاده کرد.

3. سلامت مغز

سطح پایین فولات در خون می تواند موجب عملکرد ضعیف مغز و افزایش خطر ابتلا به زوال عقل شود. حتی سطح طبیعی اما رو به پایین فولات نیز خطر اختلال ذهنی در افراد مسن را افزایش می دهد.

به نظر می رسد مصرف مکمل های اسید فولیک می تواند عملکرد مغز در افراد دچار اختلال ذهنی را بهبود بخشیده و به درمان بیماری آلزایمر کمک کند.

یک مطالعه نشان داده مصرف منظم اسید فولیک در افراد، عملکرد مغز از جمله ضریب هوشی کلامی را تقویت کرده و باعث کاهش سطح پروتئین های خاص درگیر در پیشرفت بیماری آلزایمر می شود.

4. درمان اختلالات روانی

مشخص شده افرادی که به افسردگی مبتلا هستند سطح فولات کمتری نسبت به افراد سالم داشته اند، بنابراین مصرف مکمل های اسید فولیک و فولات در کنار داروهای ضد افسردگی ممکن است به کاهش علائم این بیماری و همچنین بیماری هایی مانند اسکیزوفرنی کمک کند.

5. کاهش خطر ابتلا به بیماری های قلبی

مصرف مکمل های حاوی فولات مانند اسید فولیک می تواند به بهبود سلامت قلب کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش دهد.

لازم به ذکر است سطح بالای اسید آمینه هموسیستئین در بدن باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی می شود، این عامل با فاکتورهای ژنتیکی و تغذیه ای تعیین می شود و فولات نقش مهمی در متابولیسم آن دارد.

به همین دلیل سطح پایین فولات در بدن ممکن است باعث افزایش سطح هموسیستئین (هایپر هموسیستئینمی) شود در حالی که مصرف مکمل های اسید فولیک احتمالا سطح هموسیستئین و همچنین خطر ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش خواهد داد.

مکمل های اسید فولیک برای کاهش فشار خون بالا که از عوامل خطر زای شناخته شده در بیماری های قلبی می باشد نیز مفید می باشد و جریان خون را بهبود می بخشد که می تواند تاثیر خوبی در بهبود عملکرد قلب و عروق داشته باشد.

6. سایر مزیت ها

از دیگر مزایای مصرف مکمل های اسید فولیک می توان به موارد زیر اشاره کرد:

مزیت های مکمل های فولات و اسید فولیک تنها به این موارد خلاصه نمی شود و مردم دلایل زیادی برای مصرف این مکمل ها دارند.

چند شکلی ژنتیکی که بر وضعیت فولات اثر می گذارد

برخی افراد دچار تغییرات ژنتیکی هستند که روی نحوه متابولیسم فولات در بدن آن ها تاثیر می گذارد. چند شکلی یا پلی مورفیسم ژنتیکی در آنزیم های متابولیزه کننده فولات مانند متیلن تترا هیدرو فولات ردوکتاز تداخل ایجاد می کنند که می تواند روی سطح فولات اثر منفی گذاشته و به مشکلات سلامتی منجر شود.

یکی از رایج ترین انواع C677T است، بدن افرادی که از این عارضه رنج می برند فعالیت آنزیمی کمتری دارد که می تواند باعث افزایش سطح هموسیستئین آن ها شده و خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش دهد.

در افرادی که دچار کمبود شدید MTHFR هستند، بدن قادر به تولید 5-متیل تترا هیدرو فولات (فرم بیولوژیکی فعال فولات) نمی باشد و ممکن است سطح فولات بدن آن ها بسیار کاهش یابد.

علاوه بر C677T، چند شکلی های ژنتیکی دیگری نیز وجود دارد که با متابولیسم فولات در بدن مرتبط می باشند و از جمله آن ها می توان به MTRR A66G، MTHFR A1298C، MTR A2756G و FOLH1 T484C اشاره کرد.

این عارضه ها ممکن است خطر نقص مادر زادی، میگرن، افسردگی، مشکلات بارداری، اضطراب و برخی سرطان ها را افزایش دهند.

ابتلا به انواع چند شکلی ژنتیکی تاثیر گذار روی متابولیسم فولات به قومیت و موقعیت جغرافیایی افراد نیز بستگی دارد، به عنوان مثال جهش C677T بیشتر در میان سرخپوستان آمریکایی، مکزیکی های مستیسو و چینی هان دیده می شود.

برای درمان این مشکل معمولا مصرف مکمل 5-متیل تترا هیدرو فولات بیولوژیکی فعال و سایر ویتامین های گروه B توصیه می شود با این حال ممکن است تکنیک درمانی برای افراد مختلف متفاوت باشد.

در صورتی که تمایل به انجام آزمایش های مرتبط با تغییرات ژنتیکی اثر گذار روی متابولیسم فولات هستید با پزشک خود مشورت کنید.

اسید فولیک برای بارداری

فولات نقش اساسی در رشد و نمو جنین دارد. به عنوان مثال برای تقسیم سلولی و رشد بافت ها ضروری است و عدم کمبود آن، چه قبل از بارداری یا در دوران بارداری اهمیت زیادی دارد.

با توجه به تاثیر کمبود فولات در افزایش خطر بروز نقایص لوله عصبی، از دهه 1990 میلادی برخی محصولات مانند آرد و سایر مواد غذایی اصلی را با اسید فولیک غنی می کنند. غنی سازی مواد غذایی و مصرف مکمل های اسید فولیک می تواند خطر بروز نقایص مادر زادی همچون اسپینا بیفیدا و آنانسفالی را کاهش دهد.

مصرف مکمل های اسید فولیک در بارداری باعث بهبود رشد عصبی و عملکرد مغز در کودکان نیز شده و از کودک در برابر اختلالات طیف اوتیسم محافظت می کند.

با این حال دقت داشته باشید که مصرف زیاد اسید فولیک و سطح بالای اسید فولیک غیر متابولیزه در جریان خون ممکن است اثر منفی روی رشد عصبی و افزایش خطر ابتلا به اوتیسم داشته باشد.

فولات برای سلامتی مادران باردار نیز مهم است و مصرف مکمل ها می تواند به کاهش عوارض بارداری از جمله پره اکلامپسی کمک کرده و باعث کاهش قابل توجه خطر زایمان زودرس شود.

مقدار نیاز روزانه فولات در دوران بارداری 600 میکرو گرم DFE می باشد.

با توجه به اهمیت فولات برای سلامت مادر و جنین و دشواری تامین نیازهای روزانه از طریق رژیم غذایی، توصیه شده همه خانم هایی که قصد بارداری دارند حداقل یک ماه قبل از بارداری، روزانه 400 تا 800 میکرو گرم اسید فولیک مصرف کرده و این کار را تا 2 تا 3 ماه اول بارداری ادامه دهند.

لازم به ذکر است اگرچه مصرف مکمل های اسید فولیک در چند ماه اول بارداری مهم است اما ادامه مصرف آن در طول بارداری نیز می تواند به افزایش سطح فولات در خون مادر و بند ناف کمک کند. همچنین ممکن است از افزایش سطح هموسیستئین که معمولا در اواخر بارداری رخ می دهد جلوگیری کند، اگرچه هنوز مشخص نیست این مسئله برای سلامت کودک مفید است یا خیر.

از آن جا که مصرف زیاد اسید فولیک می تواند به افزایش سطح اسید فولیک غیر متابولیزه در خون منجر شود و اثرات منفی برای سلامتی داشته باشد بسیاری از کارشناسان توصیه کرده اند زنان باردار از 5-متیل تترا هیدرو فولات به جای اسید فولیک بهره ببرند.

مصرف زیاد این ماده بر خلاف اسید فولیک باعث تجمع اسید فولیک غیر متابولیزه در خون نمی شود و احتمالا در افزایش غلظت فولات گلبول های قرمز خون موثرتر است.

به علاوه زنان مبتلا به چند شکلی ژنتیکی که روی متابولیسم فولات تاثیر می گذارد به درمان با 5-متیل تترا هیدرو فولات بهتر از درمان با اسید فولیک پاسخ می دهند.

عوارض جانبی مکمل های اسید فولیک

همان طور که گفتیم مصرف دوزهای بالای اسید فولیک بر خلاف فولات طبیعی موجود در مواد غذایی و فرم های بیولوژیکی فعال فولات مانند 5-متیل تترا هیدرو فولات ممکن است عوارض جانبی به دنبال داشته باشد.

1. اسید فولیک غیر متابولیزه و افزایش خطر ابتلا به اوتیسم

به دلیل تفاوت در متابولیسم، تنها مصرف بیش از حد اسید فولیک از طریق مواد غذایی غنی شده یا مکمل ها می تواند باعث افزایش سطح اسید فولیک غیر متابولیزه در خون شود.

اگرچه برخی مطالعات نشان داده بین سطح بالای اسید فولیک بدن مادر و کاهش خطر ابتلا به اوتیسم و بهبود وضعیت ذهنی نوزادان رابطه وجود دارد اما طبق نتایج برخی مطالعات، سطح بالای اسید فولیک غیر متابولیزه در خون می تواند خطر اوتیسم را افزایش داده و اثر منفی روی رشد عصبی شناختی داشته باشد.

مشخص شده احتمال به دنیا آوردن فرزندان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در مادرانی که سطح فولات خون آن ها در هفته چهاردهم بارداری بسیار بالا است بیشتر از سایرین می باشد. همچنین سطح اسید فولیک غیر متابولیزه در خانم هایی که فرزند مبتلا به اوتیسم به دنیا آورده اند نسبت به خانم هایی که فرزند سالم داشته اند بیشتر بوده است.

لازم به ذکر است احتمال افزایش اسید فولیک غیر متابولیزه در افرادی که کمتر از 400 میکرو گرم در روز اسید فولیک مصرف می کنند وجود ندارد.

2. مصرف زیاد اسید فولیک و کمبود ویتامین B12

یکی دیگر از خطرات مصرف زیاد اسید فولیک عدم تشخیص به موقع کمبود ویتامین B12 در بدن می باشد زیرا مصرف بیش از حد اسید فولیک می تواند کم خونی مگالوبلاستیک را درمان می کند.

عارضه کم خونی مگالوبلاستیک با تولید گلبول های قرمز بزرگ، غیر طبیعی و رشد نکرده همراه است که در کمبود ویتامین B12 شدید دیده می شود. با این حال مکمل های اسید فولیک آسیب عصبی ناشی از کمبود B12 را برطرف نمی کنند، به همین دلیل ممکن است کمبود این ویتامین تا ظاهر شدن علائم عصبی جبران ناپذیر تشخیص داده نشود.

3. سایر خطرات احتمالی

علاوه بر موارد ذکر شده، مصرف دوزهای بالای اسید فولیک ممکن است با خطرات دیگری نیز همراه باشد، از جمله:

دوز و نحوه مصرف مکمل اسید فولیک

همان طور که قبلا ذکر شد نیاز روزانه به اسید فولیک در افراد بزرگسال حدود 400 میکرو گرم DFE، در زنان باردار حدود 600 میکرو گرم DEF و برای مادران شیرده 500 میکرو گرم DEF می باشد.

اگرچه این نیاز تغذیه ای از طریق رژیم غذایی تامین می شود اما مصرف مکمل ها به خصوص برای افراد در معرض کمبود فولات مانند زنان باردار و افراد مسن روش مناسب تری محسوب می شود.

فولات و اسید فولیک در اشکال مختلف عرضه شده و معمولا به مکمل هایی همچون مولتی ویتامین ها و ویتامین های ب کمپلکس اضافه می شوند. دوز مصرف این مکمل ها متفاوت است اما اکثر آن ها حدود 680 تا 1360 میکرو گرم DFE (400 تا 800 میکرو گرم اسید فولیک) در خود گنجانده اند.

منظور از سطح تحمل بالایی مصرف، مقدار حداکثر مصرف روزانه است که بعید است اثرات منفی روی سلامتی داشته باشد. این حد بالا فقط در مورد اشکال مصنوعی فولات تعیین می شود زیرا مصرف زیاد فولات موجود در مواد غذایی طبیعی معمولا عوارض جانبی به دنبال ندارد. به همین دلیل سطح تحمل بالایی با واحد میکرو گرم و نه میکرو گرم DFE بیان می شود.

سطح تحمل بالایی روزانه مصرف فولات مصنوعی در مکمل ها و غذاهای غنی شده به صورت زیر می باشد:

قبل از مصرف مکمل اسید فولیک در کودکان، حتما با پزشک مشورت کنید.

گفته شده مصرف کمتر از 1000 میکرو گرم در روز به طور کلی برای بزرگسالان بی خطر است.

مصرف بیش از حد مکمل اسید فولیک

برای منابع طبیعی فولات سطح تحمل بالایی مصرف مشخص نشده اما مصرف دوزهای بیش از 1000 میکرو گرم فولات مصنوعی در روز ممکن است اثرات بدی به همراه داشته باشد.

گاهی در برخی شرایط خاص مانند کمبود فولات، مصرف دوزهای بالاتر از این مقدار توصیه شود اما نباید بدون مشورت با پزشک به مصرف دوز بالا اقدام کرد زیرا اوردوز ممکن است حتی به مرگ فرد منجر شود.

ناگفته نماند مسمومیت ناشی از فولات به ندرت رخ می دهد زیرا یک ویتامین محلول در آب است و به راحتی از بدن دفع می شود، با این حال توصیه می شود از مصرف مکمل های با دوز بالا مگر به تجویز پزشک اجتناب کنید.

تداخل دارویی مکمل اسید فولیک

مکمل های فولات ممکن است با برخی داروهای تجویزی رایج تداخل داشته باشند، از جمله:

اگر هر یک از داروهای بالا را مصرف می کنید قبل از مصرف مکمل های اسید فولیک با پزشک مشورت کنید.

ناگفته نماند مصرف مکمل 5-متیل تترا هیدرو فولات به جای اسید فولیک ممکن است برخی تداخل های دارویی از جمله تداخل با متوترکسات را کاهش دهد.

نحوه نگهداری

مکمل های فولات را در جای خشک و خنک نگهداری کنید و از رطوبت دور نگه دارید.

استفاده در گروه های خاص

مصرف مکمل های فولات در برخی گروه های خاص اهمیت ویژه ای دارد، از جمله:

توجه: مکمل های فولات نباید به نوزادان کمتر از یک سال داده شود و شیر مادر، شیر خشک و غذا باید تنها منبع فولات در رژیم غذایی نوزادان باشد مگر آن که پزشک تجویز کرده باشد.

جایگزین مکمل اسید فولیک

فولات مشتقات زیادی دارد اما اسید فولیک و 5-متیل تترا هیدرو فولات بیشترین کاربرد را در میان مکمل های غذایی آن دارند.

اسید فولینیک یا لوکوورین یک نوع فولات است که به طور طبیعی در غذاها یافت شده و برای جلوگیری از عوارض جانبی سمی داروی متوترکسات استفاده می شود. این ماده نسبت به اسید فولیک بهتر عمل می کند و در افزایش سطح فولات خون موثرتر می باشد.

برخی مطالعات نشان داده 5-متیل تترا هیدرو فولات قابلیت جذب بالاتری نسبت به سایر اشکال فولات مصنوعی دارد. به علاوه این ماده تداخلات دارویی کمتری داشته، خطر عدم تشخیص کمبود ویتامین B12 را کاهش می دهد و همچنین در افرادی که دچار چند شکلی ژنتیکی مانند MTHFR هستند تاثیر بهتری دارد. به همین دلیل بسیاری از متخصصان مصرف این ماده را به مصرف اسید فولیک ترجیح می دهند.

ارائه شده توسط : حسین ایزدی

در وب سایت : جم نما