وجود زیست بوم به چه عواملی بستگی دارد

به تصاویر (1) و (2) دقت کنید. آیا می‌توانید گیاه و جانوری را که در این دو تصویر مشاهده می‌کنید، نام ببرید؟ به نظر شما این گیاهان و جانوران در کدام نواحی جهان یافت می‌شوند؟ چرا؟ اکنون بگویید تصاویر (3) و (4) کدام نواحی جغرافیایی را نشان می‌دهند؟ در هریک از این نواحی، کدام گیاهان و جانوران می‌توانند زندگی کنند؟

زیست بوم (بیوم)

زیست بوم یک ناحیهٔ وسیع جغرافیایی است که در آن، انواع خاصی از گیاهان و جانوران زندگی می‌کنند و ناحیهٔ مشخصی را به وجود می‌آورند. هر زیست بوم از چند بوم سازگان (اکوسیستم) تشکیل شده است. شما در کتاب علوم امسال با مفهوم و اجزا و عناصر بوم سازگان بیشتر آشنا می‌شوید.

تنوع زیست بوم‌ها به چه عواملی، بستگی دارد؟

وجود هر زیست بوم در یک ناحیه به عوامل مختلفی چون آب و هوا، شکل ناهمواری‌ها، میزان ارتفاع زمین، و جنس خاک بستگی دارد. در میان همهٔ این عوامل، آب و هوا مهم‌ترین و بیشترین تأثیر را دارد.از میان عناصر آب و هوایی، دو عنصر «دما» و «بارش» بر نوع و میزان پوشش گیاهی اثر می‌گذارند؛ به طوری که با تغییر دما و بارش از یک ناحیه به ناحیهٔ دیگر، پوشش گیاهی تغییر می‌کند.

دما عامل مهمی در رویش گیاهان است و در مناطقی که دمای هوا بسیار پایین است، گیاهان نمی‌توانند برویند. میزان بارش نیز تأثیر زیادی بر میزان پوشش گیاهی یک منطقه دارد. علاوه بر میزان دما و بارش، عوامل دیگری چون طول مدت فصل خشک و تبخیر نیز در پوشش گیاهی مؤثرند.

پراکندگی زیست بوم‌های جهان

به نقشه توجه کنید. در این نقشه، سطح زمین به هشت زیست بوم تقسیم شده است. آنها را نام ببرید و قلمروشان را روی نقشه نشان دهید. یک زیست بوم ممکن است بخش وسیعی از یک قاره را دربرگیرد و یا ویژگی‌های آن در چند قاره یافت شود.

در جغرافیای زیستی و بوم شناسی (اکولوژی) تقسیمات مختلفی برای زیست بوم‌ها ارائه شده است. یکی از جغرافی‌دانان زیستی به نام «گودی» تقسیم بندی خود را به 8 زیست بوم محدود کرده است که آنها را در نقشه‌های بالا مشاهده می‌کنید.
این نقشه، پراکندگی زیست بوم‌ها را در کل جهان نشان می‌دهد. در نقشه‌های کلی و عمومی، جزئیات نواحی محلی نشان داده نمی‌شود و مرز بین نواحی دقیق نیست.

فعالیت (صفحهٔ 32 کتاب درسی)

1- با توجه به راهنمای نقشه، نام زیست بوم‌های توندرا، تایگا، جنگل‌های بارانی استوایی، ساوان و بیابان را روی نقشه در محل مربوط بنویسید.

2- با توجه به نقشهٔ بالا و با مراجعه به یک اطلس، بگویید که جنگل‌های بارانی استوایی در کدام قاره‌ها و کشورها، وجود دارند و کدام کشور، بیشترین وسعت جنگل‌های بارانی استوایی را دارد.
جنگل‌های گرمسیری در نوار گرداگرد استوا قرار دارند، اکثراً در منطقه بین مدار رأس‌السرطان (23.5 درجه عرض جغرافیایی) و مدار رأس‌الجدی (23.5 درجه عرض جغرافیایی) قرار دارند. این 3000 مایل (4800 کیلومتر) نوار پهن استوا نامیده می‌شود.
در آمریکای مرکزی و جنوبی: هندوراس، کوبا، کلمبیا، اکوادور، برزیل، پرو، ونزوئلا
در آفریقا: کشورهای گابون، کنگو، زئیر، کامرو، نیجریه، غنا، ساحل عاج، لیبریا، سیرالئون، گینه و ماداگاسکار
در آسیا: هند، برمه، تایلند، کامبوج، مالزی، فیلیپین، قسمت‌هایی از چین و اندونزی
استرالیا: کشور استرالیا، گینه نو و بیشترین وسعت جنگل‌های بارانی استوایی را کشور برزیل دارد

3- کاربرگهٔ شمارهٔ (4) را در کلاس انجام دهید.

اکنون ویژگی‌های چند نمونه از زیست بوم‌های جهان را مطالعه کنید و فعّالیت مربوط به آن را انجام دهید.

توندرا

توندرا ناحیه‌ای در نزدیکی قطب شمال و حاشیهٔ اقیانوس منجمد شمالی است. این ناحیه، زمستان‌های طولانی دارد و سرمای هوا در آن، بسیار شدید است؛ به طوری که به °34- نیز می‌رسد. در این ناحیه، تابستان‌ها کوتاه و میانگین دما، حداکثر 12 درجهٔ سانتی‌گراد است.

زمین‌های توندرا از یخ و برف پوشیده شده است. در تابستان با ذوب شدن یخ‌ها، در زیر خاک، باتلاق‌های کم عمق ایجاد می‌شود. در توندرا فقط گیاهانی چون خزه و گل سنگ می‌توانند برویند. بزرگ جثه‌ترین جانور توندرا، خرس قطبی است. در زمستان، برخی از جانوران این منطقه به نواحی گرم‌تر مجاور مهاجرت می‌کنند.

خزه و گلسنگ	روباه قطبی
اسکیموها و گوزن شمالی	خرس قطبی در حال پریدن

تایگا

زیست بوم تایگا از گسترده‌ترین زیست بوم‌هاست و در جنوب توندرا و در قاره‌های آسیا، اروپا و آمریکای شمالی گسترش یافته است. در این منطقه، در 6 ماه از سال میانگین دما کمتر از صفر درجه است. بارندگی بین 250 تا 500 میلی‌متر و زمین همیشه مرطوب است. ناحیهٔ تایگا به داشتن جنگل‌های مخروطیان و سوزنی برگ‌ها معروف است. درختان این ناحیه، مانند کاج و سرو، همیشه سبزند و برگ‌ریزان ندارند. تقریباً تمام جنگل‌های کشور کانادا از نوع تایگاست. این جنگل‌ها بخش عمده‌ای از چوب نرم برای تولید کاغذ را تأمین می‌کنند. در زمستان، برخی از جانوران این منطقه نیز به نواحی گرم‌تر مجاور مهاجرت می‌کنند.

عقاب کاکل سفید، آلاسکا	گرگ خاکستری
سمور دریایی، کانادا	جنگل‌های تایگا، زمستان
حمل الوار، کانادا

جنگل‌های بارانی اِستوایی

این زیست بوم در مجاورت خط استوا در چند قاره گسترده شده است. در این منطقه، هوا همیشه گرم، رطوبت حدود 80 درصد و میزان بارندگی سالیانه 2500 میلی‌متر است.

جنگل‌های بارانی استوایی چند طبقه‌اند. در زیر درختان بلندتر، درختان کوتاه‌تر و علف‌ها، که رشد بسیار سریعی دارند، وجود دارند. ارتفاع درختان بلند گاه به 25 تا 35 متر نیز می‌رسد.

این زیست بوم بیشترین تنوع زیستی جهان را دارد و انواع حشره‌ها، پرندگان، خزندگان و پستانداران در آن زندگی می‌کنند. درختان شاه پسند (مانگرو)، نارگیل، قهوهٔ سودانی، هِوِآ و بامبو از جمله گیاهان این ناحیه‌اند.

بامبو	جنگل‌های انبوه استوایی و خزندگان
توکا	بابون، یک نوع میمون
مزرعۀ پالم (نخل روغنی)، مالزی

ساوان

ساوان منطقهٔ علفزارها با درختان تک و منفرد است که در مجاورت جنگل‌های استوایی واقع شده است. بیشترین وسعت ساوان در قارهٔ آفریقاست.

آب و هوای ساوان در تمام طول سال، گرم است و در آن، دو فصل خشک و مرطوب وجود دارد. ساوان از نظر تنوع جانوری بسیار غنی است. در ساوان، علف خواران تنومند چون گورخر، فیل، زرافه و کرگدن فراوان‌اند و گوشت‌خواران درنده، چون شیر از این گیاه خواران تغذیه می‌کنند. درختان بائوباب از گونه‌های گیاهی مشهور ساوان هستند.

درختان بائوباب	شیر ساوان
کلبه‌ای در منطقه ساوان، کنیا	گورخر و فیل در علفزارهای ساوان

بیابان

به سرزمین‌های خشکی که میزان بارندگی سالیانهٔ آنها کمتر از 50 میلی‌متر باشد، بیابان گفته می‌شود. بخش عمده‌ای از بیابان‌های گرم و خشک جهان در مجاورت مدار رأس‌السرطان و رأس‌الجدی واقع شده‌اند؛ مانند صحرا در آفریقا، ربع‌الخالی در عربستان و لوت در ایران. وقتی سخن از بیابان به میان می‌آید، ما به یاد مناطق گرم می‌افتیم؛ در حالی که بیابان‌های سرد نیز در جهان وجود دارند. بیابان گُبی که اطراف آن را کوه فرا گرفته است، جزء بیابان‌های سرد جهان است.

بیابان‌ها از نظر پوشش گیاهی فقیرند و فقط درختان یا بوته‌های خاردار، که در مقابل خشکی‌هوا و تبخیر مقاوم‌اند یا آب را در خود ذخیره می‌کنند، می‌توانند در آنجا زندگی کنند.

لاک پشت صحرایی، جنوب کالیفرنیا	خارپشت گوش بلند
روباه صحرای بزرگ افریقا (Sahara)	مارمولک خاردار استرالیایی
حمل و نقل با شتر، بیابان

---

ارائه شده توسط : حسین ایزدی

در وب سایت : جم نما