یکی از فرزندان حضرت زینب که در صحرای کربلا به شهادت رسید

بررسی حضور فرزندان حضرت زینب (س) در کربلا
فرزندان حضرت زینب

در میان شهدای کربلا دو فرزند به حضرت زینب (س) منتسب شده اند. محمّد یکی از فرزندان عبدالله بن جعفر طیّار است که در واقعۀ کربلا، شهید شد و عَون اکبر، یکی دیگر از فرزندان عبدالله بن جعفر طیّار است.

حسینیه مشرق- در میان شهدای کربلا دو فرزند به حضرت زینب (س) منتسب شده اند. انتساب ایشان به حضرت زینب (س) و چگونگی به شهادت رسیدن این دو فرزند رشید حضرت زینب کبری (س) و عبدالله بن جعفر با استناد به دانشنامۀ ۱۴ جلدی امام حسین (ع) در پی می‌آید.

محمّد بن عبدالله بن جعفر


محمّد یکی از فرزندان عبدالله بن جعفر طیّار است که در واقعۀ کربلا، شهید شد. مادر او بر پایۀ گزارش منابع معتبر خَوصا دختر خَصَفه بن ثقیف از نسل بکر بن وائل است. بنابراین حضرت زینب (س) مادر محمد شهید شده در کربلا نیست. [۱]

وی همراه برادرش عون، هنگام خروج امام (ع) از مکه به سوی کربلا به آن حضرت پیوست، و نامۀ پدر خود عبدالله را که در آن از امام (ع) خواسته بود از این سفر منصرف شود، به آن حضرت رساند.[۲] این دو برادر به میدان آمدند و هر یک جداگانه وفاداری خویش را تا مرز شهادت به امام زمانشان ابراز داشتند.

روز عاشورا وی به میدان مبارزه شتافت و چنین رجز خواند:


أشْکو إِلَی الله مِنَ العُدْوانِ
فِعالَ قَومٍ فی الرَّدی عِمیانِ‌
قَدْ بَدَّلوا مَعالِمَ القُرآنِ
وَ مُحکمِ التَّنزیلِ و التَّبیان‌
وَ أَظهَروا الکفرَ مَعَ الطُّغیانِ [۳]

به خدا شکایت می‌کنم از کردار گروهی که کورکورانه به سوی هلاکت می‌روند؛ همان‌ها که نشانه‌های قرآن را دگرگون و بیان محکم تنزیل را تغییر داده‌اند و کفر و طغیان و سرکشی را آشکار ساختند.


ولی در برخی کتاب‌ها [۴]این رجز را این گونه آمده است:


نشکوا الی اللّه من العدوان
قتال قوم فی الردی عمیان
قد ترکوا معالم القرآن
و محکم التنزیل و التبیان
و اظهروا الکفر مع الطغیان[۵]

بنابر قول مشهور وی پس از کشتن ده تن به دست عامر بن نهشل تمیمی به درجۀ رفیع شهادت نائل آمد.[۶]

در زیارت رجبیه و ناحیه از وی چنین یاد شده است: السّلامُ عَلی مُحمَّد بن عبدالله بن جعفر، الشاهد مکان ابیه والتالی لأخیه، و واقیه ببدنه، لعن الله قاتله عامر بن نهشل التمیمی.[۷]


سلام بر محمد بن عبدالله بن جعفر. آنکه در کربلا به جای پدر حضور یافت و پس از برادر به شهادت رسید و بدن خود را سپر بلای او امام حسین (ع) قرار داد. خدا لعنت کند کشندۀ او عامر بن نهشل تمیمی را.


عَون بن عبدالله بن جعفر


عَون اکبر، یکی دیگر از فرزندان عبدالله بن جعفر طیّار است که در واقعۀ کربلا، به شهادت رسید.


گفتنی است که عبدالله بن جعفر، دو فرزند به نام «عون» داشته است. از این رو، یکی از آنها «عونِ اکبر» و دیگری «عونِ اصغر» نامیده شده‌اند. مادر عَون اکبر زینب (س) بوده و نام مادر عون اصغر جُمانه دختر مُسَیَّب، گزارش شده است. [۸]


ابوالفرج اصفهانی، وی را عون اکبر و فرزند زینب (س) می‌داند و می‌گوید که عون اصغر، در واقعۀ حَرّه [در مدینه] به شهادت رسیده است؛ بنابراین عون شهید در کربلا فرزند حضرت زینب (س) است.[۹]


نام وی در زیارت‌های «ناحیه» و «رجبیّه» آمده است. در «زیارت ناحیۀ مقدّسه» می‌خوانیم: سلام بر عَون، پسر عبدالله، پسر جعفرِ پرواز کننده در بهشت؛ آن هم پیمان ایمان، و همنشین بزرگان، و مُخلص برای [خدای] مهربان، و پیرو آیه‌ها و قرآن! خدا، قاتل او، عبدالله بن قُطبه نَبهانی را لعنت کند!


مقتل الحسین (ع)، خوارزمی‌: پس از محمّد بن عبدالله بن جعفر، عَون بن عبدالله بن جعفر بن ابی طالب به میدان آمد، در حالی که چنین می‌خواند:

اِن تُنکرونی فَانا بنُ جعفرٍ
شهیدُ صِدقٍ فی الجنانِ الازهر
یطیرُ فیها بجناحٍ اَخضرٍ
کَفی بِهذا شَرَفاً فی المحشرِ

«گر مرا نمی‌شناسید، من فرزند جعفرم، شهید راستی، شکُفته در باغ بهشت پروازکننده در آنجا با دو بال سبز! و این، برای شرافت در میان مردم، بس است!» آن گاه، جنگید تا کشته شد. گفته شده که عبدالله بن قُطْبه، او را کُشت.



تاریخ الطبری به نقل از ابو کَنود عبد الرحمان بن عُبَید: هنگامی که عبدالله‌بن جعفر از کشته‌شدن دو پسرش همراه حسین (ع) خبر یافت و مردم برای تسلیت به حضورش می‌آمدند، یکی از وابستگانش ـ که فکر نمی‌کنم کسی جز ابو لَسْلاس باشد ـ گفت: مصیبتی که دیده‌ایم، از جانب حسین (ع) به ما رسیده است!


عبدالله بن جعفر، او را با کفشش زد و سپس گفت: ای پسر زنِ بدبو! آیا به حسین (ع) چنین می‌گویی؟ به خدا سوگند، اگر در کنارش حاضر می‌بودم، دوست می‌داشتم که از او جدا نشوم تا همراهش کشته شوم! به خدا سوگند، آنچه دلم را به از فدا شدن دو پسرم راضی و مصیبت آن دو را بر من، سبُک می‌کند، این است که در راه از خود گذشتگی برای برادر و پسرعمویم -حسین (ع)- و پایداری در کنار او، کشته شده‌اند!


سپس به همنشینانش رو کرد و گفت: خدا را بر شهادت حسین (ع) می‌ستایم که اگر نتوانستم با دستانم حسین (ع) را یاری کنم، دو پسرم، او را یاری دادند.

شهدای کربلا، در پایین پای حضرت حسین (ع) مدفونند و به احتمال قوی این دو دلداده نیز در همانجا پروانۀ شمع محفل حائر حسینی هستند. البته در ۱۲ کیلومتری کربلا بارگاهی کوچک منصوب به عون ابن عبدالله وجود دارد که ملجأ زائرین است. برخی را عقیده بر این است که این مرقد یکی از نوادگان امام مجتبی (ع) به نام عون است.

پی نوشت:

[1] در برخی منابع نام وی را حوط بنت‌ حفصه گفته‌اند. (تذکره الخواص، ابن جوزِی، ج1، ص229)

[2] تاریخ طبری، ابوجعفر، ج5، ص387.

[3] مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهر آشوب، ج3، ص254، ابصار العین، محمد بن طاهر سماوی، ج1، ص77، مقتل الحسین علیه‌السلام، خوارزمی ج2، ص26.

[4] دایرهالمعارف الحسینیه، محمد صادق کرباسی، ج6، ص276، ناسخ التواریخ، محمد تقی سپهر کاشانی، ج2، ص321.

[5] صاحب کتاب عشره کامله نوشته وقار شیرازی (ج1، ص432) این رجز را به جعفر بن محمد بن عقیل نسبت داده است.

[6] مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهر آشوب، ج3، ص254، ابصار العین، محمد بن طاهر سماوی، ج1، ص77، مقتل الحسین علیه السلام، خوارزمی ج2، ص26، تاریخ طبری، ابوجعفر، ج5، ص469 .

ولی به گفتۀ برخی در حملۀ دسته جمعی بنی‌هاشم به شهادت رسید.( مقتل الحسین علیه‌السلام، مقرم، ج1، ص262)

[7] الاقبال، سید ابن طاووس، ج3، ص76، الاقبال، سید ابن طاووس، ج3، ص343.

[8] تاریخ الطبری به نقل از هشام: عَون بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب، که مادرش جُمانه، دختر مُسیَّب بن نَجَبه بن ربیعه بن ریاح از قبیلۀ بنی‌فَزاره بود. وی به دست عبدالله بن قُطْبه طایی نَبهانی، کشته شد.
تاریخ الطبری به نقل از حُمَید بن مسلم اَزْدی: عبدالله بن قُطْبه طایی نَبهانی، به عَون بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب، حمله کرد و او را کُشت.
مقاتل الطالبیّین: مادر عَون اکبر، فرزند عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب، زینبِ عقیله (خردمند)[8] دختر علی بن ابی طالب علیه‌السلام و فاطمه علیهاالسلام، دختر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است. مقصود سلیمان بن قَتّه در این شعر، اوست که: {و اگر می‌گریی، بر عَون، برادرش ناله کن که در آنچه بر سرشان می آید، فرو گذارنده نیست} {به جانم سوگند که مصیبتت در نزدیکان توست! پس بر این مصیبت طولانی گریه کن} ...از حُمَید بن مسلم، نقل شده است که: عبداللّه بن قُطْنه تَیهانی، عون بن عبدالله بن جعفر را کُشت.

[9] منابعی هم عون شهید را فرزند جمانه می‌دانند. همانند تاریخ الطبری و الکامل فی التاریخ و انساب الأشراف و الثقات لابن حبّان و المجدیّ.

---

ارائه شده توسط : حسین ایزدی

در وب سایت : جم نما