از طاعون تا وبا با مرگبارترین سلاحهای بیولوژیک

هرگونه عامل عفونی نظیر ویروس، باکتری یا سم که از روی غرض و به طور آگاهانه برای آسیب رساندن به سلامتی افراد، حیوانات و طبیعت مورد استفاده قرار بگیرد، سلاح بیولوژیک تلقی می‌شود؛ این سلاح‌ها می‌توانند تلفات جانی گسترده، مشکلات اجتماعی، خسارت‌های مالی و مسائل زیست محیطی غیرقابل جبران در پی داشته باشند.

اگر می‌خواهید بدانید سلاح‌های بیولوژیک از چه طریق میان انسان‌ها منتشر می‌شوند، باید به عرض برسانیم که انتشار ذرات آلوده به عامل بیماری در هوا و استنشاق آن‌ها توسط انسان، به‌کارگیری مواد منفجره مانند بمب و موشک، آلوده ساختن آب و غذا و یا جذب از طریق پوست و تزریق به بدن، به عنوان راه‌های انتشار سلاح‎های بیولوژیک به شمار می‌روند.

هرگونه عامل عفونی نظیر ویروس، باکتری یا سم که از روی غرض و به طور آگاهانه برای آسیب رساندن به سلامتی افراد، حیوانات و طبیعت مورد استفاده قرار بگیرد، سلاح بیولوژیک تلقی می‌شود؛ این سلاح‌ها می‌توانند تلفات جانی گسترده، مشکلات اجتماعی، خسارت‌های مالی و مسائل زیست محیطی غیرقابل جبران در پی داشته باشند.

تحت کنترل در آوردن و مدیریت پیامد‌های ناشی از این‌گونه سلاح‌ها نیز بسیار دشوار است، چرا که پس از انتشار به گونه‌ای افسارگسیخته میان افراد جامعه شیوع پیدا کرده و به صورت لحظه‌ای بر دامنه نفوذ آن‌ها افزوده می‌شود که حتی ممکن است از منطقه مورد هدف نیز فراتر برود و سایر جوامع را هم مبتلا کند.

این‌گونه از تسلیحات غیرقابل رویت و بسیار مرگبار بوده و عمر آن‌ها صرفا به عصر حاضر محدود نمی‌شود؛ این نوع از بیوتروریسم که میکرو ارگانیزم‌ها یا نمونه‌های عفونی را برای ایجاد رعب و هراس افکنی مورد استفاده قرار می‌دهد، مدت‌ها قبل یعنی زمانی که هیتی‌ها در ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد گوسفندان مبتلا به بیماری تولارمی را به محدوده دشمنان می‌فرستادند، شکل گرفت.

با این حال به استثنای برخی حوادث نادر و مستند شده، مورخان و زیست‌شناسان قادر به تمیز دادن اپیدمی‌های طبیعی از حملات عمدی بیولوژیکی به وقوع پیوسته در دوران قدیم نیستند؛ چرا که نه تنها اطلاعات چندان دقیقی از گذشته علم زیست‌شناسی در دسترس نیست بلکه امکان دستکاری همین اطلاعات اندک به خاطر اغراض سیاسی وجود دارد و گذر زمان نیز می‌تواند حقیقت را تحریف کرده باشد. به هر روی، سلاح‌های بیولوژیک بسیار کشنده هستند و در صورت شیوع ممکن است تمام جهان را آلوده کنند.

در ادامه به مرگبارترین انواع سلاح‌های بیولوژیک اشاره خواهیم کرد.

سیاه‌زخم

باکتری «باسیلوس آنتراسیس» عامل بیماری سیاه‌زخم محسوب می‌شود و یکی از مرگبارترین میکروارگانیسم‌هایی بوده که تاکنون به عنوان سلاح بیولوژیک مورد استفاده قرار گرفته است. این باکتری در مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده در گروه A. طبقه‌بندی شده که نشان از درجه ریسک بالای آن برای سلامت بشر دارد.

لازم به ذکر است که عامل بیماری سیاه‌زخم می‌تواند طی مدت زمان طولانی در محیط اطراف زنده بماند. این سلاح بیولوژیک از حدود یک قرن پیش در قالب پودر، ذرات معلق در هوا، آب و غذا و ... مورد استفاده قرار گرفته است. از آنجا که عامل سیاه زخم فاقد بو و طعم بوده و غیرقابل رویت است، به عنوان یکی از موثرترین سلاح‌های بیولوژیکی به شمار می‌رود. در سال ۲۰۰۱ نامه‌هایی حاوی پودر سیاه زخم از طریق سیستم پست ایالات متحده به آدرس برخی افراد ارسال شد که ۵ کشته و ۲۰ بیمار برجا گذاشت.

تولارمی یا بیماری تب خرگوش

باکتری عامل این بیماری «فرانسیسلا تولارنسیس» نام داشته و بسیار واگیردار است. عامل تولارمی از طریق هوا منتشر شده و منجر به بروز ذات‌الریه شدید همراه با عفونت‌های خطرناک در بدن می‌شود. این باکتری در طبیعت و ذرات معلق وجود دارد و علاوه بر حیواناتی همچون خرگوش و دیگر جوندگان، انسان را نیز مبتلا می‌کند.

تماس مستقیم با حیوان ناقل، نفوذ آب و ذرات آلوده به دهان و گزیده شدن توسط حشرات ناقل، از جمله راه‌های انتقال این بیماری به شمار می‌روند.

آبله

آبله یک بیماری عفونی فوق‌العاده جدی و خطرناک به حساب می‌آید و عامل آن ویروسی به نام «واریولا» است که به طور بالقوه می‌تواند در قالب یک سلاح بیوتروریسم مورد استفاده قرار بگیرد. اگرچه آبله قابل انتقال از انسان به انسان بوده، اما دیگر به عنوان تهدیدی برای سلامت بشر در نظر گرفته نمی‌شود؛ چرا که از سال ۱۹۸۰ ریشه‌کن شده است.

با این حال ویروس واریولا هم‌اکنون در آزمایشگاه‌هایی واقع در روسیه و ایالات متحده نگهداری می‌شود و اگر به دست افراد شرور بیفتد، قابلیت تبدیل شدن به یک سلاح مرگبار را دارد؛ چون که این ویروس به سرعت و به راحتی میان انسان‌ها شیوع پیدا می‌کند.

بوتولیسم

بوتولیسم یک بیماری خطرناک ناشی از سم تولید شده توسط باکتری «کلاستریدیوم بوتولینوم» است. فرایند تولید این سم نسبتا آسان بوده و از قدرت کشندگی بسیار بالایی برخوردار است؛ در حدی که یک گرم از آن قادر به کشتن بیش از یک میلیون انسان خواهد بود. سم بوتولیسم به وسیله آب و غذای آلوده و یا ذرات معلق در هوا قابلیت انتشار دارد.

این سم به طور طبیعی در خاک جنگل‌ها و یا رسوبات ته دریاچه‌ها یافت می‌شود. گفته شده در اوایل دهه ۱۹۳۰ گروهی از سربازان ژاپنی طی عملیات اشغال «مانچو» اسرای چینی را به سم بوتولیسم آلوده کرده‌اند. ناگفته نماند که سلاح‌های بیولوژیک در دوران جنگ جهانی دوم رشد قابل ملاحظه‌ای را تجربه کردند.

ابولا

بیماری ابولا منجر به تب هموراژیک ویروسی در انسان شده و تقریبا مشابه تب ماربورگ و تب دنگی عمل می‌کند. این بیماری از حیوانات به انسان منتقل شده و از درجه کشندگی بالایی برخوردار است؛ بر طبق شنیده‌ها این ویروس طی سال‌های ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۰ به عنوان یک سلاح بیولوژیک توسط اتحاد جماهیر شوروی تولید می‌شد. با این حال هیچ مدرکی دال بر اثبات این سخن تاکنون یافت نشده است. همچنین ظاهرا کشور مذکور به توانایی تولید انبوه ویروس ماربورگ نوع U؛ که به عنوان گونه دوقلوی ابولا شناخته می‌شود نیز دست یافت. باید بدانید که تب ماربورگ دارای نرخ کشندگی ۹۰ درصد است.

طاعون

باکتری «یِرسینیا پستیس» عامل بروز انواع بیماری طاعون در انسان‌ها به شمار می‌رود؛ این باکتری از طریق نیش کک که از خون جوندگان مبتلا تغذیه کرده باشد به انسان منتقل خواهد شد و سریعا میان جوامع بشری گسترش پیدا می‌کند؛ آنتی‌بیوتیک‌ها نیز نمی‌توانند تاثیر مناسبی در فرآیند مقابله با آن داشته باشند.

قابلیت تولید انبوه، انتشار از طریق ذرات معلق، نرخ بالای کشندگی و شیوع سریع، طاعون را به یک سلاح بیولوژیک فوق‌العاده مهلک تبدیل کرده است. در دوران جنگ جهانی دوم کک‌های حامل طاعون توسط ژاپنی‌ها در برخی مناطق چین پخش شد. همچنین شوروی سابق در دهه ۱۹۸۰ مقادیر زیادی از این ویروس را برای اهداف نظامی به تولید رساند.

بانیا ویروس‌ها

خانواده ویروس‌های «بانیاویردا» شامل سه دسته با نام‌های: نایرو ویروس، فلبوویروس و هانتاویروس هستند. اگرچه هیچگونه سندی مبنی بر اثبات استفاده از این‌گونه ویروس‌ها به عنوان سلاح بیولوژیک در دسترس نیست، اما طی جنگ کره حدود سه هزار سرباز آمریکایی و کره‌ای مبتلا به تب هموراژیک ناشی از آن هانتاویروس شدند. نرخ کشندگی بانیاویروس‌ها حداکثر تا ۵۰ درصد برآورد می‌شود.

وبا

بیماری وبا به نوعی عفونت در روده کوچک اطلاق می‌شود که با مصرف آب و مواد غذایی آلوده به باکتری پدید می‌آید؛ باکتری در روده شخص مواد سمی منتشر کرده و منجر به بروز اسهال شدید می‌شود. باکتری وبا در اصطلاح علمی «ویبریو کلرا» نامیده شده و در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند منجر به کم‌آبی مفرط و مرگ فرد مبتلا شود.

نکته خوشحال‌کننده اینجاست که وبا به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود. در گذشته این بیماری توسط برخی کشور‌ها نظیر آمریکا، آفریقای جنوبی، ژاپن، عراق و ... مورد استفاده قرار گرفته است.

در پایان اگر می‌خواهید بدانید سلاح‌های بیولوژیک از چه طریق میان انسان‌ها منتشر می‌شوند، باید به عرض برسانیم که انتشار ذرات آلوده به عامل بیماری در هوا و استنشاق آن‌ها توسط انسان، به‌کارگیری مواد منفجره مانند بمب و موشک، آلوده ساختن آب و غذا و یا جذب از طریق پوست و تزریق به بدن، به عنوان راه‌های انتشار سلاح‎های بیولوژیک به شمار می‌روند.