تحقیق و مقاله درباره جمعیتشناسی ایران

مردم ایران ساکنان کشور ایران در باختر آسیا هستند و جمعیت آن‌ها نزدیک ۸۳٫۶۶۰٫۱۳۵ تن می‌باشد.[۱]

بر پایهٔ آمار سال ۱۳۹۸، جمعیت ایران در حدود یک سده، ۸ برابر شده‌است. هرچند که در دهه‌های اخیر، باروری در این کشور کاهش داشته و حرکت جمعیت به سوی سالخوردگی است. میان سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵، هر سال به‌طور میانگین، یک میلیون تن به جمعیت ایران افزوده شد. میزان کلی باروری در این کشور، نزدیک به ۲٫۱ است.[۲] بر اساس آمار سال ۲۰۱۸ میلادی گروه بانک جهانی، رشد جمعیت سالانهٔ ایران، ۱٫۴ درصد بوده‌است.[۳] آمار سال ۲۰۲۰ نیز اعلام می‌کند که میزان زاد ولد ۱۶٫۳ در هر ۱۰۰۰ تن و میزان مرگ‌ومیر ۵٫۳ در هر ۱۰۰۰ تن بوده‌است؛ بر پایه همین آمار، نسبت جنسی نیز ۱۰۲٫۸ مرد به ازای هر ۱۰۰ زن بود. مناطق شهری تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، کرج و تبریز، به ترتیب، بزرگ‌ترین کانون‌های جمعیتی ایران هستند.[۴]

همچنین، بر پایهٔ سرشماری همگانی در آبان ۱۳۹۵، جمعیت این کشور ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ میلیون تن، تراکم جمعیت در هر کیلومتر مربع ۴۸٫۵ تن، و میانگین رشد سالانهٔ جمعیت معادل ۱٫۲ درصد بوده‌است.[۵] در چند سال اخیر، رشد موالید نزدیک ۱٫۴ درصد بوده و در سال ۱۳۹۲ یک‌میلیون و ۴۷۱ هزار و ۸۳۴ موالید به ثبت رسیده‌است.[۶] بر پایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۵ دارای ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ تن جمعیت (هجدهم درجهان)[۷] است که شامل ۷۸٬۱۶۶٬۸۲۲ ایرانی، ۱٬۵۸۳٬۹۷۹ افغانستانی، ۳۴٬۵۳۲۰ عراقی، ۱۴۰٬۳۲۰ پاکستانی، ۷۱٬۳۱۰ ترکیه ای، ۲۰۸٬۰۴۴ سایر کشورها و ۱۰۵٬۰۶۰ اظهار نشده می‌باشد.[۸] نزدیک یک و نیم تا دو میلیون تن اتباع غیرمجاز افغانستانی[۹] و ایرانیان خارج از کشور که بین سه تا شش میلیون تن برآورد می‌شوند، لحاظ نشده‌اند[۱۰][۱۱] و در برخی مناطق شرقی و جنوبی ایران هم گروه زیادی بدون شناسنامه و مدارک هویتی هستند.[۱۲][۱۳][۱۴]
پیشینه

در سال ۱۲۸۰ خورشیدی کل جمعیت ایران حدود هفت و نیم میلیون نفر برآورد شد. جمعیت کشور تا سال ۱۳۲۵ به ۱۵ میلیون نفر افزایش یافت. در سال ۱۳۵۱ به مرز ۳۰ میلیون رسید. در سال ۱۳۷۵ به ۶۰ میلیون نفر رسید،[۱۵] و بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت ایران ۷۹٬۹ میلیون نفر بود،[۵] که نسبت به سال ۱۳۳۵ بیش از چهار برابر شد. بین سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵، نرخ رشد متوسط جمعیت به حدود ۴٪ رسید، ولی به دلیل کاستن از نرخ‌های باروی، بین ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ به ۱٫۲٪ کاهش یافت.[۵] براساس یک تخمین جمعیت ایران طی یک قرن (از قرن ۱۳ تا ۱۴ ام خورشیدی) حداقل ۸ برابر شده‌است. در سال ۱۳۰۰ جمعیت کشور کمتر از ۱۰ میلیون نفر بوده و در طول یک قرن به بیش از ۸۴ میلیون نفر رسید.[۱۶]
نتایج سرشماری جمعیت ایران[۵] دادهٔ سرشماری جمعیت میانگین سالانهٔ
رشد (%) تراکم
جمعیت/km2 نسبت
شهرنشینی (%) بُعد
خانوار
۰۱-۱۱-۱۹۵۶ ۱۸٬۹۵۴٬۷۰۴ - ۱۲ ۳۱٫۴
۰۱-۱۱-۱۹۶۶ ۲۵٬۷۸۵٬۲۱۰ ۳٫۱ ۱۶ ~۳۷٫۵
۰۱-۱۱-۱۹۷۶ ۳۳٬۷۰۸٬۷۴۴ ۲٫۷ ۲۰ ۴۷٫۰ ۵٫۰۲
۲۲-۱۱-۱۹۸۶ ۴۹٬۴۴۵٬۰۱۰ ۳٫۹ ۳۰ ~۵۴٫۰ ۵٫۱۱
۰۱-۱۱-۱۹۹۶ ۶۰٬۰۵۵٬۴۸۸ ۲٫۰ ۳۶ ~۶۱٫۰ ۴٫۸۴
۰۱-۱۱-۲۰۰۶ ۷۰٬۴۹۵٬۷۸۲ ۱٫۶ ۴۳ ۶۸٫۵ ۴٫۰۳
۰۱-۱۱-۲۰۱۱ ۷۵٬۱۴۹٬۶۶۹ ۱٫۳ ۴۶ ۷۱٫۴ ۳٫۵۵
۰۱-۱۱-۲۰۱۶ ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ ۱٫۲۴ ۴۸ ۷۴٫۰ ۳٫۳
آمار کلی سرشماری‌ها
جمعیت استان‌ها و شهرستان‌های ایران (سال ۱۴۰۰).

جمعیت ایران و رشد متوسط آن در طی دهه‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران به شرح زیر است:
ردیف سال جمعیت کل ایران رشد جمعیت
۱ ۱۳۳۵ ۱۸٬۹۵۴٬۷۰۴ -
۲ ۱۳۴۵ ۲۵٬۷۸۸٬۷۲۲ ۱۳٫۳
۳ ۱۳۵۵ ۳۳٬۷۰۸٬۷۴۴ ۲٫۷۱
۴ ۱۳۶۵ ۴۹٬۴۴۵٬۰۱۰ ۳٫۹۱
۲–۴ ۱۳۷۰ ۵۵٬۸۳۷٬۱۶۳ ۲٫۴۶
۵ ۱۳۷۵ ۶۰٬۰۵۵٬۴۸۸ ۱٫۴۷
۶ ۱۳۸۵ ۷۰٬۴۷۲٬۸۴۶ ۱٫۶۱
۷ ۱۳۹۰ ۷۵٬۱۴۹٬۶۶۹ ۱٫۲۹[۱۷]
۸ ۱۳۹۵ ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ ۱٫۲۴[۱۸]
آمار حیاتی سالانه ثبت احوال

آمار سالانه ولادت و وفات بر اساس داده‌های ثبت احوال از سال 1338:[۱۹]
سال ولادت وفات
۱۳۳۸ ۸۶۴٬۸۴۶ ۱۷۶٬۲۸۸
۱۳۳۹ ۸۷۶٬۲۰۶ ۱۷۱٬۰۴۰
۱۳۴۰ ۹۰۲٬۲۶۰ ۱۵۹٬۳۷۱
۱۳۴۱ ۹۵۷٬۵۰۰ ۱۶۵٬۴۸۸
۱۳۴۲ ۹۲۰٬۹۶۷ ۱۳۵٬۹۱۲
۱۳۴۳ ۱٬۱۱۸٬۹۱۱ ۱۴۵٬۱۷۴
۱۳۴۴ ۱٬۱۸۸٬۳۴۶ ۱۷۱٬۹۴۰
۱۳۴۵ ۱٬۱۰۲٬۸۴۸ ۱۷۸٬۹۹۱
۱۳۴۶ ۱٬۰۱۴٬۳۲۱ ۱۷۸٬۷۴۹
۱۳۴۷ ۱٬۰۴۶٬۱۳۴ ۱۷۳٬۳۵۲
۱۳۴۸ ۱٬۱۰۷٬۹۱۰ ۱۶۷٬۵۷۵
۱۳۴۹ ۱٬۱۹۰٬۹۵۷ ۱۶۳٬۸۹۶
۱۳۵۰ ۱٬۲۳۵٬۰۲۵ ۱۴۹٬۰۱۱
۱۳۵۱ ۱٬۱۳۸٬۸۴۳ ۱۵۳٬۹۲۰
۱۳۵۲ ۱٬۱۹۹٬۷۷۷ ۱۵۵٬۳۰۵
۱۳۵۳ ۱٬۲۴۸٬۲۵۶ ۱۴۹٬۸۷۵
۱۳۵۴ ۱٬۳۳۹٬۲۶۷ ۱۴۸٬۵۴۳
۱۳۵۵ ۱٬۳۹۹٬۹۷۷ ۱۵۶٬۰۱۰
۱۳۵۶ ۱٬۴۰۶٬۲۰۴ ۱۴۶٬۳۶۹
۱۳۵۷ ۱٬۳۷۳٬۷۳۸ ۱۲۷٬۸۸۳
۱۳۵۸ ۱٬۶۸۸٬۹۴۲ ۱۴۲٬۴۰۱
۱۳۵۹ ۲٬۴۵۱٬۷۶۵ ۱۶۲٬۱۷۵
۱۳۶۰ ۲٬۴۱۹٬۹۵۱ ۱۷۸٬۰۶۵
۱۳۶۱ ۲٬۰۹۷٬۹۵۷ ۲۰۰٬۶۱۴
۱۳۶۲ ۲٬۲۰۳٬۵۶۰ ۲۰۷٬۲۲۸
۱۳۶۳ ۲٬۰۶۸٬۲۷۹ ۱۸۶٬۴۴۰
۱۳۶۴ ۲٬۰۳۱٬۹۶۹ ۱۹۰٬۰۶۱
۱۳۶۵ ۲٬۲۵۶٬۹۷۱ ۱۹۹٬۵۱۱
۱۳۶۶ ۱٬۸۳۲٬۷۲۲ ۲۰۴٬۲۳۰
۱۳۶۷ ۱٬۹۴۲٬۹۳۶ ۲۳۸٬۳۹۰
۱۳۶۸ ۱٬۷۸۹٬۸۱۷ ۱۹۹٬۶۴۵
۱۳۶۹ ۱٬۷۲۶٬۴۸۸ ۲۱۷٬۶۱۵
۱۳۷۰ ۱٬۵۹۲٬۸۹۸ ۲۱۷٬۶۰۴
۱۳۷۱ ۱٬۴۳۳٬۲۴۳ ۱۸۸٬۶۴۷
۱۳۷۲ ۱٬۳۸۸٬۰۱۷ ۲۰۸٬۱۶۱
۱۳۷۳* ۱٬۴۲۶٬۷۸۴ ۲٬۵۳۸٬۰۷۸
۱۳۷۴* ۱٬۲۰۵٬۳۷۲ ۲٬۷۵۶٬۴۸۲
۱۳۷۵* ۱٬۱۸۷٬۹۰۳ ۱٬۲۴۰٬۹۷۵
۱۳۷۶* ۱٬۱۷۹٬۲۶۰ ۱٬۰۳۱٬۸۳۶
۱۳۷۷ ۱٬۱۸۶٬۶۵۹ ۵۵۱٬۳۴۵
۱۳۷۸ ۱٬۱۷۴٬۲۷۹ ۵۰۶٬۹۴۵
۱۳۷۹ ۱٬۰۹۵٬۱۶۵ ۳۸۲٬۶۷۴
۱۳۸۰ ۱٬۱۱۰٬۸۳۶ ۴۲۱٬۵۲۵
۱۳۸۱ ۱٬۱۲۲٬۱۰۴ ۳۳۷٬۲۳۷
۱۳۸۲ ۱٬۱۷۱٬۵۷۳ ۳۶۸٬۵۱۸
۱۳۸۳ ۱٬۱۵۴٬۳۶۸ ۳۵۵٬۲۱۳
۱۳۸۴ ۱٬۲۳۹٬۴۰۸ ۳۶۳٬۷۲۳
۱۳۸۵ ۱٬۲۵۳٬۹۱۲ ۴۰۸٬۵۶۶
۱۳۸۶ ۱٬۲۸۶٬۷۱۶ ۴۱۲٬۷۳۶
۱۳۸۷ ۱٬۳۰۰٬۱۶۶ ۴۱۷٬۷۹۸
۱۳۸۸ ۱٬۳۴۸٬۵۸۶ ۳۹۳٬۵۱۴
۱۳۸۹ ۱٬۳۶۴٬۵۲۳ ۴۴۰٬۵۳۸
۱۳۹۰ ۱٬۳۸۲٬۲۲۹ ۴۲۲٬۱۳۳
۱۳۹۱ ۱٬۴۲۱٬۶۸۹ ۳۶۷٬۵۳۹
۱۳۹۲ ۱٬۴۷۱٬۷۵۸ ۳۶۱٬۲۲۷
۱۳۹۳ ۱٬۵۳۴٬۳۱۱ ۴۳۶٬۸۴۰
۱۳۹۴ ۱٬۵۷۰٬۱۸۳ ۳۶۶٬۶۸۴
۱۳۹۵ ۱٬۵۲۸٬۰۰۳ ۳۶۹٬۱۵۲
۱۳۹۶ ۱٬۴۸۷٬۸۶۱ ۳۷۶٬۳۱۳
۱۳۹۷ ۱٬۳۶۶٬۴۹۱ ۳۷۷٬۰۲۴
۱۳۹۸ ۱٬۱۹۶٬۱۳۵ ۳۹۵٬۳۹۲
۱۳۹۹ ۱٬۱۱۳٬۹۶۴ ۵۰۷٬۵۱۱
۱۴۰۰ ۱٬۱۰۶٬۰۷۲ ۵۳۶٬۱۰۹
فروردین تا آذر ۱۴۰۱ ۸۱۰٬۸۷۷ ۳۱۳٬۸۵۶

در سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶ طرح ثبت ضربتی فوت‌های معوقه اجرا شده‌است.

مهاجرت‌ها
مقاله‌های اصلی: مهاجرت از ایران، ایرانیان مقیم خارج، و سیاست خارجی ایران

ایران شمار قابل توجهی از مهاجران خارجی را میزبانی می‌کند. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، مهاجران ساکن ایران، به ترتیب، بیشتر از افغانستان (یک میلیون و ۵۸۴ هزار تن)، عراق (۳۴ هزار و ۵۰۰ تن) و پاکستان (۱۴ هزار و سیصد تن) هستند. طبق این آمار، استان سکونت معمول این مهاجران، برای افغان‌ها تهران و برای عراقی‌ها و پاکستانی‌ها قم بوده‌است.[۲۰]

اندازهٔ مهاجرت از ایران نیز قابل توجه است. در سال ۱۳۹۶، حسین عبده تبریزی گفت که یک و نیم میلیون ایرانی در صف مهاجرت به کشورهای کانادا و استرالیا قرار دارند. پس از انقلاب ۱۳۵۷، چندین موج مهاجرتی در ایران به راه افتاد؛ موج نخست به دلایل سیاسی، بلافاصله پس از انقلاب ۱۳۵۷ و بیشتر به سمت ایالات متحده، موج دوم به دلایل سیاسی-عقیدتی در ابتدای دههٔ ۱۳۶۰ و بیشتر به سوی اروپا، موج سوم با دلایلی چون کسب کیفیت زندگی و رفاه بالاتر به سمت کشورهایی همانند کانادا و استرالیا و موج چهارم که به دلایل سیاسی رخ داد و از سال ۱۳۸۸ آغاز شد. در جمهوری اسلامی، بحران‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در ابعاد تظاهرات سراسری نمود پیدا کرده و با همراهی بلایای طبیعی، بر دشواری زندگی در این کشور افزوده‌اند؛ این شرایط، انگیزه‌ها برای مهاجرت از ایران را افزایش داد. در این دوره برآوردهای زیادی از خسارت سنگین مهاجرت سرمایه‌داران و فرار مغزها از ایران انجام شده که برخی از آنان، از سوی منابع رسمی این کشور تأیید شده‌اند.[۲۱][۲۲]
سناریوهای آینده

آمارها نشان می‌دهد که دوران طلایی جمعیت ایران تا سال ۱۴۳۰ طول می‌کشد؛ در این دوران نسبت جمعیت در سنین فعالیت، افزایش یافته و به حداکثر خود یعنی بالای ۷۰ درصد می‌رسد.[۲۳] جمعیت کل کشور در سال ۱۴۳۰ هجری شمسی بر اساس پیش‌بینی پژوهشکده آمار، درصورت افزایش میزان باروری کل به ۱۱۲ میلیون و ۴۷۵ هزار و ۴۵۸ نفر می‌رسد. با استفاده از مجموعه فرضیه‌ها و تجربیات کارشناسی در پیش‌بینی‌های جمعیت کشور، پیش‌بینی‌های فرض جمعیت سازمان ملل، روندهای جاری، تجربه‌های بین‌المللی و مهم‌تر از همه تغییرات سطح باروری در دهه اخیر در کشور و زیر مجموعه‌های استانی، شهری و روستایی آن، می‌توان به دیدگاه زیر در مورد تغییرات سطح باروری در آینده رسید و در قالب چهار گزینه مطرح شده به آینده نگری جمعیت کل کشور به تفکیک مناطق شهری و روستایی به شرح زیر پرداخت:[۲۴]

فرض اول: رسیدن به حدود ۲٫۶ فرزند در سال ۱۴۳۰ (فرض خوش‌بینانه)
فرض دوم: تثبیت سطح باروری کل از سال ۱۳۹۵ به بعد یعنی ۲٫۱۱ فرزند تا سال ۱۴۳۰
فرض سوم: کاهش سطح باروری کل با شیبی تند به زیر سطح جانشینی ۱٫۵ فرزند در سال ۱۴۳۰ (فرض بدبینانه)
فرض چهارم: کاهش سطح باروری کل با شیبی ملایم تا به زیر سطح جانشینی ۱٫۹ فرزند در سال ۱۴۳۰

در صورت تحقق سناریو اول یعنی افزایش میزان باروری کل، جمعیت کل کشور در سال ۱۴۳۰ هجری شمسی برابر با ۱۱۲ میلیون و ۴۷۵ هزار و ۴۵۸ نفر، با فرض ثابت ماندن میزان باروری کل، برابر با ۱۰۴ میلیون و ۱۷ هزار و ۵۸۸ نفر و با سناریوهای سوم و چهارم یعنی کاهش شدید و کاهش ملایم باروری به ترتیب برابر ۹۵ میلیون و ۳۱۷ هزار و ۴۶۴ نفر و ۱۰۱ میلیون و ۳۹۲ هزار و ۳۲۰ نفر خواهد بود. تجارب کشورهای مختلف نشان می‌دهد در مراحل میانی گذار جمعیتی، میزان باروری کل به زیر سطح جانشینی می‌رسد؛ بنابراین انتخاب فرض عملیاتی و محتمل (رسیدن به سطح باروری کل حدود ۱٫۹ فرزند) است.

بنابراین بر اساس سناریوهای مختلف در سال ۱۴۳۰ برای جمعیت ایران داریم:[۲۵]

افزایش سطح باروری کل، ۱۱۲ میلیون و ۴۷۵ هزار و ۴۵۸ نفر
تثبیت سطح باروری کل، ۱۰۴ میلیون و ۱۷ هزار و ۵۸۸ نفر
کاهش سطح باروری کل با شیبی ملایم، ۱۰۱ میلیون و ۳۹۲ هزار و ۳۲۰ نفر
کاهش سطح باروری کل با شیبی تند، ۹۵ میلیون و ۳۱۷ هزار و ۴۶۴ نفر

طی تخمین دیگری در سال ۲۰۳۰ میلادی جمعیت ایران به بیش از ۹۲ میلیون نفر می‌رسد.[۲۶]
شاخص‌های جمعیتی
شاخص‌ها زیرمجموعه‌ها میزان(تعداد یا سن) درصد رتبه
در دنیا
ساختار سنی ۰ تا ۱۴ سال مرد: ۷٬۳۹۴٬۸۴۱ نفر
زن: ۷٬۰۲۲٬۰۷۶ نفر ۲۱٫۷ ٪
۱۵ تا ۶۴ سال مرد: ۲۴٬۵۰۱٬۵۴۴ نفر
زن: ۲۳٬۹۱۴٬۱۷۲ نفر ۲۲٫۹ ٪
۶۵ سال به بالا مرد: ۱٬۷۲۵٬۸۲۸ نفر
زن: ۱٬۸۷۰٬۸۲۳ نفر ۵٫۴ ٪
رشد جمعیت ۱٫۵ ٪
تراکم جمعیت ۴۵٫۳ نفر به ازای
هر کیلومتر مربع
سن میانه
(میانگین) مرد ۲۶ سال
زن ۲۶٫۵ سال
کل ۲۶٫۳ سال
نرخ باروری ۱٫۷ زایمان برای هر زن ۱۷۱
نرخ مرگ و میر ۵٫۲ مرگ در هر
۱۰۰۰ نغر ۱۷۱
نرخ مهاجرت ۲٫۶۲− در هر
۱۰۰۰ نفر ۱۴۱
نرخ بی‌کاری ۱۴٫۶ ٪
(در بهار ۸۹)
جمعیت فعال
کشور ۲۴٫۲ میلیون نفر
(در بهار ۸۹)
جمعیت
شهر نشین ۵۳٫۶ میلیون نفر
جمعیت
روستا نشین ۲۱٫۱ میلیون نفر
نسبت جنسیتی در هنگام تولد ۱٫۰۵ f m {\displaystyle {\tfrac {f}{m}}}
زیر ۱۵ سال ۱٫۰۵ f m {\displaystyle {\tfrac {f}{m}}}
۱۵ تا ۶۴ سال ۱٫۰۲ f m {\displaystyle {\tfrac {f}{m}}}
بالای ۶۵ سال ۰٫۹۱ f m {\displaystyle {\tfrac {f}{m}}}
کل جمعیت ۱٫۰۲ f m {\displaystyle {\tfrac {f}{m}}}
مرگ و میر نوزادان ۳۵٫۷۸ مرگ در
هر ۱۰۰۰ تولد زنده ۷۱
امید به زندگی
در هنگام تولد مردان ۶۹٫۶۵ سال
زنان ۷۲٫۷۲ سال
کل جمعیت ۷۱٫۱۴ سال ۱۳۲
سهم باروری
در جهان ۱۷٫۱۷ تولد در
هر ۱۰۰۰ نفر ۱۲۰
ایدز و اچ‌آی‌وی درصد شیوع ۰٫۲ ٪
(برآورد ۲۰۰۷) ۱۰۲
جمعیت مبتلا
به ایدز ۸۶۰۰۰ نفر
(برآورد ۲۰۰۷) ۴۹
مرگ بر اثر ایدز ۴۳۰۰ نفر
(برآورد ۲۰۰۷) ۴۷


شهرنشینی
تغییرات جمعیت شهری و روستایی ایران در دهه‌های اخیر

جمعیت شهرنشین ایران در سدهٔ اخیر رشد چشمگیری داشته‌است. در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ صورت گرفت، از کلّ جمعیت ایران (۱۸٬۹۵۴٬۷۰۴ نفر) حدود ۳۲ درصد (۶٬۰۰۲٬۶۲۱ نفر) در شهرها ساکن بوده‌اند.[۲۷] این در حالی است که بر اساس سرشماری رسمی سال ۱۳۹۵، جمعیت کشور بالغ بر ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ تن بوده که از این تعداد، ۵۹٬۱۴۶٬۸۴۷ نفر (۷۴ درصد) در شهرها ساکن بوده‌اند.[۵] مهم‌ترین دلیل این افزایش، مهاجرت مردم از روستاها به شهرها بوده‌است؛ البته عواملی چون تبدیل روستاهای بزرگ به شهر نیز در آن نقش داشته‌اند.

جدول زیر ۸ شهر پرجمعیت ایران را معرفی می‌کند:
رتبه شهر استان جمعیت
شهر[۲۸] کلان‌شهر[۲۹]
۱ تهران تهران ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ ۱۴٬۷۰۰٬۰۰۰
۲ مشهد خراسان رضوی ۳٬۰۰۱٬۱۸۴ ۳٬۴۰۰٬۰۰۰
۳ اصفهان اصفهان ۱٬۹۶۱٬۲۶۰ ۲٬۷۰۰٬۰۰۰
۴ کرج البرز ۱٬۵۹۲٬۴۹۲ ۲٬۵۰۰٬۰۰۰
۵ شیراز فارس ۱٬۵۶۵٬۵۷۲ ۱٬۹۰۰٬۰۰۰
۶ تبریز آذربایجان شرقی ۱٬۵۸۸٬۶۹۳ ۱٬۷۶۰٬۰۰۰
۷ قم قم ۱٬۲۰۱٬۱۵۸ ۱٬۲۴۰٬۰۰۰
۸ اهواز خوزستان ۱٬۱۸۴٬۷۸۸ ۱٬۳۲۰٬۰۰۰
ژنتیک

یک مطالعه ژنتیکی بر روی دی‌ان‌ای میتوکندریایی (نسب مادری) اقوام ایرانی نشان داده که پارسیان، آذری‌ها، کردها، گیلکی‌ها اغلب به شاخه‌های مخصوص اوراسیا غربی تعلق دارند. در عرب‌ها و بلوچ‌ها شاخه‌های مخصوص اوراسیا غربی و شرقی به یک اندازه شیوع دارد و در ترکمن‌ها شاخه‌های ویژه اوراسیا شرقی غالب است. وجود هاپلوگروه‌های شرق و غرب اوراسیا می‌تواند تأییدی بر نظریه مورخان و زبان‌شناسان در مورد مهاجرت آریایی‌ها از جایی در جنوب سیبری و دریاچه آرال و قفقاز باشد. حضور ماکروهاپلوگروپ‌های باستانی N و M نیز حکایت از ورود انسان‌های اولیه‌ای دارد که بعد از مهاجرت از آفریقا در ایران ساکن شدند. عدم توسعه هاپلوگروه‌های مخصوص جنوب غربی آسیا هم می‌تواند به دلیل بازدارندگی کویر لوت و دشت لوت باشد که جلوی سفر ژنتیکی هاپلوگروه‌های ویژه جنوب آسیا را گرفته‌است. هتروژنیتیک و تنوع هاپلوتایپ‌ها در بین تمام اقوام بالا است اما پایین بودن تنوع نوکلئوتیدها نشاندهنده وجود ازدواج‌های درون‌قومی است.[۳۰]

طبق پژوهشی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد، گوناگونی ژنتیکی ایرانیان، سطح بالایی دارد و در مجموع همانند مناطقی چون آناتولی، اروپا و قفقاز جنوبی است. آذری‌های ایرانی، به شکل قابل توجهی از نظر ژنتیکی به مردم گرجی نزدیکند و عموماً گمان می‌رود که با آذربایجانی‌ها منشأ مشترکی دارند؛ اما خوشهٔ ژن آنان، با آذربایجانی‌ها متفاوت است. پارسیان، کردها، قشقایی‌ها و اقوام گویشور زبان‌های هندواروپایی در ایران، از دید ژنتیکی، تشابه بالایی به هم دارند.[۳۱][۳۲]
زبان‌های ایران
زبان‌های ایرانی
پراکنش مردم فارس در استان‌های ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۳۸٫۳۱۸٫۰۰۰
پراکنش مردم ترک‌زبان در استان‌های ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۱۸٫۱۷۳٫۰۰۰
پراکنش مردم کرد در استان‌های ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۶٫۶۷۳٫۰۰۰
پراکنش مردم لر در استان‌های ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۵٫۷۶۵٫۰۰۰
پراکنش مردم بلوچ در استان‌های ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۲٫۵۷۶٫۰۰۰
پراکنش مردم عرب در استان‌های ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۱٫۵۵۲٫۰۰۰
پراکنش مردم مازنی در استان‌های ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۷٫۱۰۷٫۰۰۰
پراکنش مردم گیلک در استان‌های ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۳٫۰۸۹٫۰۰۰
پراکنش مردم تالش در استان‌های ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۵۴۰٫۰۰۰

اتنولوگ جمعیت فارسی‌زبانان ایران در سال ۲۰۱۶ را ۵۰ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر یعنی بیش از ۶۲ درصد می‌داند.[۳۳][۳۴] اِتنولوگ (به انگلیسی: ethnologue) از معتبرترین دانشنامه‌های موجود در جهان است که داده‌های آماری از تعداد گویشوران زبان‌های مختلف را به صورت اینترنتی منتشر می‌کند.

جمعیت ایران در پایان سال ۲۰۱۶ میلادی، طبق تخمین‌های متفاوت بین ۷۹ تا ۸۱ میلیون نفر بوده‌است. اتنولوگ جمعیت گویشوران زبان‌های مختلف در ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی را به ترتیب زیر بیان کرده‌است. به این نکته توجه شود که بین قومیت و گویشور تفاوت وجود دارد و برای نمونه میزان جمعیت آذری زبانان در جدول لحاظ شده‌است در حالی که جمعیت آذری‌تباران اندکی بیشتر است.[۳۳] بیش از ۸۱ درصد مردم ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی به یکی از زبان‌های ایرانی سخن می‌گویند.
ردیف نام جمعیت(۲۰۱۶) درصد از کل جمعیت ایران(۲۰۱۶)
زبان‌های ایرانی
۱ زبان فارسی ۵۰٬۴۰۰٬۰۰۰ ۶۲٫۷۴
۲ زبان کردی ۵٬۵۹۰٬۰۰۰ ۶٫۹۵
۳ زبان لری ۱٬۷۰۰٬۰۰۰ ۲٫۱۱
۴ زبان گیلکی ۲٬۴۰۰٬۰۰۰ ۲٫۹۸
۵ زبان مازندرانی ۲٬۳۴۰٬۰۰۰ ۲٫۹۱
۶ زبان بلوچی ۱٬۹۲۰٬۰۰۰ ۲٫۳۹
۷ زبان لکی ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ ۱٫۲۴
۸ زبان تاتی و زبان تالشی ۴۰۰٬۰۰۰ ۰٫۴۹
۹ سایر زبان‌های ایرانی محدود ۰٫۰۴
کل زبان‌های ایرانی ۶۵٬۷۵۰٬۰۰۰ ۸۱٫۴۵
زبان‌های غیرایرانی
۱ زبان ترکی آذربایجانی ۱۰٬۹۰۰٬۰۰۰ ۱۳٫۵۷
۲ زبان ترکمنی ۷۹۰٬۰۰۰ ۰٫۹۸
۳ زبان ترکی خراسانی ۸۸۶٬۰۰۰ ۱٫۱۰
۴ زبان ترکی قشقایی ۹۵۹٬۰۰۰ ۱٫۱۹
۵ زبان عربی ۱٬۳۲۰٬۰۰۰ ۱٫۶۴
۶ زبان ارمنی ۱۰۰٬۰۰۰ ۰٫۱۲
۷ زبان آشوری ۱۵٬۰۰۰ ۰٫۰۲
۸ سایر زبان‌های غیر ایرانی محدود ۰٫۰۲
کل زبان‌های غیرایرانی ۱۴٬۹۷۰٬۰۰۰ ۱۸٫۵۵
کل تجمیعی کل زبان‌های رایج در ایران ۸۰٬۷۲۰٬۰۰۰ ۱۰۰

[۳۰]

بنابر گزارش کتابچهٔ سیا، امروزه ایران از قومیت‌های گوناگونی از جمله فارسی زبانان(۶۱ درصد)، آذربایجانی‌ها (۱۶ درصد)، کُردها (۱۰ درصد)، گیلک‌ها و مازندرانی‌ها (۷ درصد)، بلوچ‌ها (۲ درصد)، عرب‌ها (۲ درصد)، ترکمن‌ها و قشقایی‌ها (۲ درصد) و دیگران (۲ درصد) تشکیل یافته‌است.[۳۵]

براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ دربارهٔ ترکیب قومی ملّت ایران، جمعیت پارسیان حدود ۷۳ تا ۷۵ درصد جمعیت ایران است. آمار سرشماری سال ۱۳۷۵ نشان می‌دهد که ۸۲ تا ۸۳ درصد مردم پارسی صحبت می‌کنند و ۸۶/۲ درصد از آن‌ها فقط پارسی را می‌فهمند.[۳۶]

بنابر برآورد دیگری از کنگرهٔ آمریکا، ۶۵ درصد از ساکنان ایران به زبان پارسی، ۱۶ درصد به زبان ترکی آذربایجانی، ۷ درصد به زبان کردی، ۶ درصد به زبان لری، ۲ درصد به زبان عربی، ۲ درصد به زبان بلوچی، ۱ درصد به زبان ترکمنی، ۱ درصد به زبان قشقایی و سایر زبان‌های ترکی و کم‌تر از ۱ درصد نیز به زبان‌های ارمنی، آشوری، گرجی و دیگر زبان‌های غیرپارسی و غیرترکی سخن می‌گویند.[۳۷]

در ایران در حدود ۷۵ زبان و گویش رواج دارد.[۳۸] بنابر تخمین کتابچهٔ اطلاعات سیا، بزرگ‌ترین گروه‌های زبانی ایران را به ترتیب فارسی با گویشهای مختلف (۵۸ درصد)، ترکی آذربایجانی با گویش‌های مختلف (۲۶ درصد)، کردی (۹ درصد)، لری ۲۰/۲ درصد)، بلوچی (۱ درصد)، عربی (۱ درصد)، ترکمنی (۱ درصد) و دیگر زبان‌ها (۲ درصد) تشکیل می‌دهند.[۳۵]

مهرداد ایزدی پژوهشگر کرد-بلژیکی-آمریکایی که کار وی را می‌توان در دانشکده امور بین‌الملل و عمومی دانشگاه کلمبیا آمریکا در وبسایت پروژه ۲۰۰۰ خلیج فارس مشاهده کرد،[۳۹] می‌گوید در سرشماری ایران در سال ۲۰۰۱ نشان می‌دهد که فارسی‌زبان نخست ۶۳٪ از ایرانیان می‌باشد.[۴۰] در حالی که وی درصدهای زیر را نیز ارائه می‌دهد:

۶۳٫۳ ٪ فارسی
۱۳٪ ترکی آذری و گویش‌های ترکی
۷٪ کُردی
۳٫۶٪ گیلکی
۳٪ مازندرانی
۲٫۵٪ بلوچ
۱٫۸٪ عرب
دیگر زبان‌ها مانند ترکمن، پشتو، ارمنی، سریانی، گرجی، قشقایی، براهویی، راجی، مینابی و دیگر زبان‌های ایرانی غربی مانند (لاری، تالشی، تاتی، راجی، غیره)

بر پایه گزارش صندوق جمعیت ملل متحد نیز زبان جمعیت ایران متشکل از ۵۱٪ فارسی دری، ۲۴٪ آذری، ۸٪ گیلک و مازندرانی، ۷٪ کردی، ۳٪ عربی، ۲٪ بلوچی، ۲٪ لری، ۲٪ ترکمنی و ۱٪ دیگر زبان‌ها مانند لکی، قشقایی، قزاقی، هزارگی، گرجی، ارمنی، تاتی، تالشی و…[۴۱]

تاکنون در هیچ‌یک از سرشماری‌های ایران پرسش‌های مربوط به وابستگی‌های قومی و زبانی پرسیده نشده‌است. اگرچه این پرسش در پرسشنامه‌های سرشماری سال ۱۳۶۵ مطرح شده بود ولی به دلیل ملاحظات سیاسی از جمع‌آوری اطلاعات مربوط به آن خودداری شد. با این حال پژوهش‌ها و برآوردهایی در مورد ترکیب قومی و زبانی کشور انجام شده‌است. یکی از این پژوهش‌ها به نمونه‌گیری سازمان ثبت احوال کشور در مرداد ۱۳۷۰ بازمی‌گردد که زبان مادری زنانی را که برای دریافت شناسنامه فرزندان خود به دفترهای ثبت احوال مراجعه کرده بودند، مورد پرسش قرار می‌داد. در این نظرسنجی از مجموع ۴۹٬۵۵۸ مادر، ۴۶٫۲٪ به فارسی، ۲۰٫۶٪ به آذری، ۱۰٪ به کُردی، ۸٫۹٪ به لری و لکی، ۷٫۲٪ به زبان شمالی، ۳٫۵٪ به عربی، ۲٫۷٪ به بلوچی، ۰٫۶٪ به ترکمنی، ۰٫۱٪ به ارمنی و ۰٫۲٪ به دیگر زبان‌ها تکلم می‌کردند. مشابه این نظرسنجی در سال ۱۳۷۳ هم انجام شد و به نتایج مشابهی رسید. در این نظرسنجی‌ها روشن شد که سطح باروری و ویژگی‌های جمعیتی بر حسب جامعهٔ زبانی مادران بسیار متفاوت است و شمار فرزندان زنده زاده شده در گروه‌های گوناگون زبانی میان ۲٫۹ تا ۵ قرار داشت اما مطالعه‌ای دیگر نشان داد که این اختلاف بیشتر از تفاوت‌های فرهنگی و اقتصادی این گروه‌ها ناشی می‌شود تا صرف تعلق قومی و زبانی آن‌ها.[۴۲]
آمارهای زبانی

به‌طور کلّی آمارهای گوناگونی از ترکیب زبانی مردم ایران از سوی منابع گوناگون ارائه گردیده‌است:
آژانس اطلاعات مرکزی (سیا): گزارش ایران[۴۳] گروه زبانی تعداد (تخمین سال ۲۰۰۸) نسبت جمعیتی
کل جمعیت ۷۷٬۸۹۱٬۲۲۰ ۱۰۰٪
پارسی ۴۷٬۵۱۳٬۶۴۴ ۶۱٪
آذربایجانی ۱۲٬۴۶۲٬۵۹۵ ۱۶٪
کردی ۷٬۷۸۹٬۱۲۲ ۱۰٪
لری و لکی ۴٬۶۷۳٬۴۷۳ ۶٪
عربی ۱٬۵۵۷٬۸۲۴ ۲٪
بلوچی ۱٬۵۵۷٬۸۲۴ ۲٪
ترکمنی ۱٬۵۵۷٬۸۲۴ ۲٪
دیگر ۷۷۸٬۹۱۵ ۱٪
درگاه ملی خدمات الکترونیکی ایران گروه زبانی تعداد (سال ۲۰۰۶) نسبت جمعیتی[۴۴]
کل جمعیت ۷۰٬۴۹۵٬۷۸۲ ۱۰۰٪
فارسی (همراه با گیلکی و مازندرانی) ۴۲٬۲۹۷٬۴۶۹ ۶۰٪
ترکی ۱۷٬۶۲۳٬۹۴۵ ۲۵٪
کردی ۴٬۹۳۴٬۷۰۴ ۷٪
لری ۱٬۴۰۹٬۹۱۵ ۲٪
عربی، بلوچی، ارمنی، آسوری و سایر ۴٬۲۲۹٬۷۴۹ ۶٪
فدراسیون دانشمندان آمریکا گروه زبانی تعداد (سال ۲۰۰۶)[۴۵]
کل جمعیت ۷۰٬۵۰۰٬۰۰۰
فارسی ۳۶٬۰۰۰٬۰۰۰
ترکی آذربایجانی ۱۸٬۰۰۰٬۰۰۰
کردی ۴٬۰۰۰٬۰۰۰
عربی ۳٬۰۰۰٬۰۰۰
بلوچی ۱٬۴۰۰٬۰۰۰
کتابخانه کنگره آمریکا- مطالعه یک کشور: ایران گروه زبانی تعداد(۱۹۸۶)[۴۶] درصد نسبت
کل جمعیت ۴۵٬۶۱۲٬۰۰۰[۴۷] ۱۰۰٪
فارسی ۲۳٬۱۰۰٬۰۰۰ ۵۰٫۶۴٪
گیلکی و مازندرانی ۳٬۴۵۰٬۰۰۰ ۷٫۵۶٪
ترکی آذربایجانی ۱۱٬۵۰۰٬۰۰۰ ۲۵٫۲۱٪
قشقایی ۲۵۰٬۰۰۰ ۰٫۵۵٪
ترک‌های ساکن استان فارس ۲۵۰٬۰۰۰[۴۸] ۰٫۵۵٪
ترکمنی ۲۵۰٬۰۰۰ ۰٫۵۵٪
کردی ۴٬۰۰۰٬۰۰۰ ۸٫۷۷٪
لری ۵۵۰٬۰۰۰ ۱٫۲٪
بختیاری ۲۵۰٬۰۰۰ ۰٫۵۵٪
عربی ۵۳۰٬۰۰۰ ۱٫۱۶٪
بلوچی ۶۰۰٬۰۰۰ ۱٫۳۲٪
ارمنی ۲۵۰٬۰۰۰ ۰٫۵۵٪
آشوری ۳۲٬۰۰۰ ۰٫۰۷٪
دیگر[۴۹] ۶۰۰٬۰۰۰ ۱٫۳۲٪
کتابخانه کنگره - بخش تحقیقات فدرال گروه زبانی درصد نسبت (تخمین سال ۲۰۰۸)[۵۰]
فارسی ۶۵٪
اذری آذربایجانی ۱۶٪
کردی ۷٪
لری ۶٪
عربی ۲٪
بلوچی ۲٪
ترکمنی ۱٪
قشقایی ۱٪
دیگر ۱٪
کل ۱۰۰٪
جستارهای وابسته

---

ارائه شده توسط : حسین ایزدی

در وب سایت : جم نما