تحقیق و مقاله درباره نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (به‌اختصار: نهاجا) یکی از ۴ نیروی زیرمجموعه ارتش جمهوری اسلامی ایران است، که مسئولیت حفاظت از مرزهای هوایی و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران را برعهده دارد.[۲] ریشه‌های شکل‌گیری نیروی هوایی در ایران، به دوره سلطنت احمدشاه قاجار بازمی‌گردد، که با کوشش نخست‌وزیر وقت؛ رضاخان سردار سپه، در سال ۱۳۰۳ نیروی هوایی شاهنشاهی ایران تأسیس شد.[۳] نیروی هوایی در دوره سلطنت محمدرضا شاه، توسعه یافت و با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ نام آن به فرم کنونی تغییر پیدا کرد. در خلال جنگ ایران و عراق و در پی اعمال تحریم‌های بین‌المللی، ناوگان نیروی هوایی ارتش به شدت آسیب دید و هم‌اکنون بر پایه آمار غیررسمی، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۳۴۵ فروند هواپیمای جنگنده در اختیار دارد و به عنوان نهمین نیروی هوایی جهان شناخته می‌شود.[۴] در حال حاضر سرتیپ خلبان حمید واحدی، فرماندهی نیروی هوایی ارتش را برعهده دارد.[۵]
تاریخچه
مقالهٔ اصلی: نیروی هوایی شاهنشاهی ایران

نیروی هوایی در سال ۱۳۰۳ و به کوشش نخست‌وزیر وقت، رضاخان سردار سپه بنیان‌گذاری شد. در خرداد ۱۳۰۳ حکم عمومی قشون، تحت شمار ۲۲۲ برای تأسیس نیروی هوایی صادر گردید و سرهنگ احمد نخجوان به ریاست ستاد آن، انتخاب شد.[۶]
پایگاه‌ها
مقالهٔ اصلی: پایگاه‌های شکاری نیروی هوایی ارتش
جنگنده اف-۴ فانتوم نیروی هوایی ارتش متعلق به پایگاه ششم شکاری

نیروی هوایی ارتش هم‌اکنون ۱۴ پایگاه هوایی نظامی در اختیار دارد. از این تعداد، شمار ۱۱ پایگاه در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی و با مشارکت ایالات متحده آمریکا ساخته شدند.[۷]

پایگاه اول: تهران (مهرآباد)
پایگاه دوم: تبریز (فکوری)
پایگاه سوم: همدان (نوژه)
پایگاه چهارم: دزفول (وحدتی)
پایگاه پنجم: امیدیه (اردستانی)
پایگاه ششم: بوشهر (یاسینی)
پایگاه هفتم: شیراز (عباس دوران)
پایگاه هشتم: اصفهان (عباس بابایی)
پایگاه نهم: بندرعباس
پایگاه دهم: چابهار (کنارک)
پایگاه یازدهم: تهران (دوشان تپه)
پایگاه دوازدهم: بیرجند
پایگاه سیزدهم: زاهدان
پایگاه چهاردهم: مشهد (ناصر حبیبی زهام)
پایگاه پانزدهم: عقاب ۴۴

در سال ۱۳۸۶ (۲۰۰۷ میلادی) ارتش جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که نخستین پایگاه نظامی خود، پس از انقلاب ۱۳۵۷ را، در نزدیکی شهر بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی، در شرق ایران راه‌اندازی کرده‌است.[۷] از ۱۴ پایگاه هوایی فعال در ایران، دو پایگاه امیدیه و زاهدان، پس از تغییرات ساختاری در نیروی هوایی ارتش، به نیروی پدافند هوایی ارتش واگذار شدند و پایگاه دوشان‌تپه تهران نیز، پایگاه آموزشی می‌باشد.
گردان پهپادی

در اسفندماه سال ۱۳۹۳ نیروی هوایی ارتش، اقدام به راه‌اندازی گردان‌های رزمی پهپادی، در کلیه پایگاه‌های هوایی نمود. نخستین دوره خلبانان پهپاد نیز به صورت آکادمیک آموزش دیدند.[۸] به گفته فرمانده پهپاد نیروی هوایی ارتش، از پهپاد در ماموریت‌های شناسایی، مراقبت، مشاهده صحنه نبرد، جمع‌آوری اطلاعات، انجام پروازهای رزمی، اجرای جنگ الکترونیک، عملیات فریب، عملیات‌های انتحاری، شکاری رهگیر، آموزشی و پشتیبانی فرماندهی، استفاده می‌شود. همچنین در کلیه مأموریت‌هایی که می‌خواهند نیروی انسانی به صورت مستقیم درگیر نشود، پهپادها به‌عنوان مکمل پروازهای جنگنده‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
جنگ ایران و عراق

نیروی هوایی ارتش ایران در سالهای پس از وقوع انقلاب، در جریان آزادسازی کردستان از اشغال احزاب تجزیه طلب، جنگ ایران و عراق و مقابله با نیروهای طالبان، همچنین عقب راندن کشتی‌های اکتشافی جمهوری آذربایجان از میدان‌ها نفتی مورد مناقشه در دریای خزر و نیز در عملیات منجر دستگیری عبدالمالک ریگی، حضوری فعال داشت.
عملیات کمان ۹۹
مقالهٔ اصلی: عملیات کمان ۹۹

عملیات کمان ۹۹ (یا عملیات سایه البرز) پس از عملیات انتقام (نخستین پاسخ، در فاصله زمانی ۲ ساعت پس از حمله رسمی عراق به ایران) توسط نیروی هوایی ارتش طرح‌ریزی و اجرا شد. این عملیات اولین عملیات هوایی گسترده‌ای بود، که توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پس از حمله عراق به ایران و در تاریخ ۱ مهرماه ۱۳۵۹ انجام گرفت.[۹] در عملیات کمان ۹۹ شمار ۲۰۰ فروند هواپیمای جنگنده شرکت داشتند، که از این تعداد، تعداد ۱۴۰ فروند، از مرز عبور کردند و ۶۰ فروند دیگر نیز وظیفه پشتیبانی را برعهده داشتند. در این عملیات خلبانان ایرانی، فرودگاه‌ها و آشیانه‌های نظامی متعلق به نیروی هوایی عراق و ارتش عراق را در مناطق کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت و المثنی، مورد هدف قرار دادند. در عملیات کمان۹۹ نیروی هوایی ارتش، از جنگنده-بمب‌افکن‌های اف-۵ و اف-۴؛ برای بمباران مواضع، از هواگردهای شکاری-رهگیر اف-۱۴؛ برای محافظت از هواپیماها، از هواپیماهای بوئینگ ۷۴۷ و بوئینگ ۷۰۷؛ برای سوخت‌رسانی و از هواپیمای سی-۱۳۰ هرکولس؛ به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی جهت مشخص کردنِ محل پایگاه‌های موشکی، استفاده شد. کمان ۹۹ بزرگ‌ترین عملیات نظامی تاریخ نیروی هوایی ایران و عملیاتی موفق بود، که باعث برتری هوایی ارتش ایران در ماه‌های آغازین جنگ ایران و عراق شد.[۱۰][۱۱]
عملیات اچ-۳
مقالهٔ اصلی: عملیات اچ-۳

عملیات اچ-۳ در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۶۰ توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، با هدف حمله به پایگاه هوایی اچ-۳ در خاک عراق و در نزدیکی مرز اردن انجام گرفت. در این عملیات بیش از ۴۸ هواپیمای عراقی که بیشتر آن‌ها بمب‌افکن‌های ساخت روسیه بودند، از بین رفتند.[۱۲]
عملیات اوسیراک

عملیات شمشیر سوزان (حمله به اوسیراک) یا عملیات اوسیراک، از عملیات‌های هوایی در طول جنگ ایران و عراق بود، که توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و در تاریخ ۸ مهر ۱۳۵۹ (۳۰ سپتامبر ۱۹۸۰) سازماندهی و اجرا گردید. در طی این عملیات جنگنده‌های اف-۴ ایرانی، با نفوذ به عمق خاک عراق، تأسیسات اتمی اوسیراک را که در حال تکمیل و دریافت سوخت بود، بمباران کردند. ۳ ماه بعد، دومین حمله به این تأسیسات، توسط نیروی هوایی اسرائیل انجام شد، که این بمباران به انهدام کامل نیروگاه اتمی اوسیراک انجامید.
فرماندهان

کفیل فرماندهی نیروی هوایی ملی ایران:

سرتیپ کیومرث ثقفی - از ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ تا ۲۳ بهمن ۱۳۵۷

کفیل ریاست ستاد نیروی هوایی ملی ایران:

سپهبد سید سعید مهدیون - از ۲۳ بهمن ۱۳۵۷[۱۳] تا ۲۷ بهمن ۱۳۵۷

رئیس ستاد نیروی هوایی ملی ایران:

سپهبد شاپور آذربرزین - از ۲۷ بهمن ۱۳۵۷[۱۴] تا ۶ اسفند ۱۳۵۷

فرمانده نیروی هوایی ارتش:

سرتیپ اصغر ایمانیان - از ۶ اسفند ۱۳۵۷ تا ۲۰ مرداد ۱۳۵۸
سرلشکر مصطفایی - از ۲۰ مرداد ۱۳۵۸[۱۵] تا ۲۸ مرداد ۱۳۵۸
سرلشکر امیربهمن باقری - از ۲۸ مرداد ۱۳۵۸[۱۶] تا تیر ۱۳۵۹
سرهنگ جواد فکوری - از تیر ۱۳۵۹ تا ۲۱ شهریور ۱۳۶۰[۱۷]
سرهنگ محمدحسین معین‌پور - از ۲۱ شهریور ۱۳۶۰ تا ۴ آذر ۱۳۶۲
سرهنگ هوشنگ صدیق - از ۴ آذر ۱۳۶۲ تا ۱۰ بهمن ۱۳۶۵
سرهنگ منصور ستاری - از ۱۰ بهمن ۱۳۶۵ تا ۱۵ دی ۱۳۷۳[۱۸]
سرتیپ حبیب بقایی - از ۶ بهمن ۱۳۷۳ تا ۶ خرداد ۱۳۸۰
سرتیپ سید رضا پردیس - از ۶ خرداد ۱۳۸۰ تا ۱۴ مهر ۱۳۸۳
سرتیپ کریم قوامی - از ۱۴ مهر ۱۳۸۳ تا ۶ آبان ۱۳۸۵
سرتیپ احمد میقانی - از ۶ آبان ۱۳۸۵ تا ۱۰ شهریور ۱۳۸۷
سرتیپ حسن شاه‌صفی - از ۱۰ شهریور ۱۳۸۷ تا ۲۸ مرداد ۱۳۹۷
سرتیپ عزیز نصیرزاده - از ۲۸ مرداد ۱۳۹۷ تا ۲۸ شهریور ۱۴۰۰
سرتیپ حمید واحدی - از ۲۸ شهریور ۱۴۰۰ تاکنون

ناوگان

تعداد پرسنل نیروی هوایی ارتش در حدود ۵۲ هزار نفر است. هواپیماهای فعال در نیروی هوایی ارتش بر اساس آمار غیررسمی شامل این موارد است:[۱۹]
هواگرد تصویر اصلیت نقش ویرایش‌ها در حال خدمت (تخمینی)[۲۰][۲۱] توضیحات
هواگردهای بال ثابت
صاعقه IRIAF trainings in Tehran 02.jpg ایران چند منظوره صاعقه ۲ ۱۵فروند
اف-۱۴ تام‌کت Iran Air Force Grumman F-14A Tomcat Sharifi.jpg ایالات متحده آمریکا جنگنده رهگیر و برتری هوایی ۶۲ فروند اکنون حدود ۱۴ فروند از این جنگده‌ها فعال می‌باشند
داسو میراژ اف۱ Dassault Mirage F1-3 - Flickr - Ragnhild & Neil Crawford.jpg فرانسه جنگنده رهگیر و چندمنظوره ۲۴ F1EQ5/6 و F1BQ3
میگ-۲۹آ

Islamic_Republic_of_Iran_Army_Day_2006_(08)
Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده برتری هوایی ۴۳ فروند
اف-۴ فانتوم ۲ F-4E South Korea 1979.jpg ایالات متحده آمریکا چند منظوره ۷۰ فروند
نورثروپ اف-۵ئی IRIAF Northrop F-5E Tiger II Talebzadeh.jpg ایالات متحده آمریکا چند منظوره ۶۰ فروند
چنگدو جی-۷ (اف-۷ام) IRIAF MiG-21 landing.jpg چین رهگیر ۲۰ فروند
آذرخش HESA Azarakhsh displayed in Vahdati Airbase.jpg ایران پشتیبانی نزدیک هوایی ۱۰ فروند
سوخو سو-۲۴ Sukhoi Su-24 inflight Mishin-2.jpg Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده بمب‌افکن ۳۴ فروند
بوئینگ ۷۴۷ Pan Am Boeing 747 at Zurich Airport in May 1985.jpg ایالات متحده آمریکا هواپیمای ترابری ۷۴۷–۱۰۰F ۳ فروند
بویینگ kc-33a Boeing 747-100 of IRIAF taking off from Mehrabad with 2 on the ground.jpg ایالات متحده آمریکا هواپیمای سوخت‌رسان/ترابری ۷۴۷–۱۰۰ ۱ تا ۳ فروند
بوئینگ ۷۰۷ Saha Air Boeing 707 Haghgoo-1.jpg ایالات متحده آمریکا تشریفات/سوخت‌رسان/ترابری ۲۰ فروند
داسو فالکن-۵۰ Armee de l Air - Dassault Falcon 50.jpg فرانسه ترابری/VIP ۳ فروند
لاکهید جت استار A IRIAF Lockheed JetStar.jpg ایالات متحده آمریکا ترابری/VIP ۱ فروند
هسا درنا ایران آموزشی درنا ۱۵ فروند
پرستو ایران آموزشی ۱۲ فروند
کوثر HESA Kowsar4.jpg ایران چند منظوره ۱۲ فروند
اف-۵ بی (سیمرغ) AE.9-00123-23 F-5M Freedom Fighter Ala 23 Spanish Air Force Dijon AB 2008.jpg ایالات متحده آمریکا آموزشی ۱۰ فروند
بیچ‌کرفت بونانزا F33A Bonanza of IIAF.jpg ایالات متحده آمریکا آموزشی F33C ۲۵ فروند
لاکهید تی-۳۳ شوتینگ استار T 33 Shooting Star-IIAF.jpg ایالات متحده آمریکا آموزشی T-33A غیر عملیاتی
میگ-۲۹ یوبی Iran Air Force Mikoyan-Gurevich MiG-29UB Sharifi.jpg Flag of the Soviet Union.svg شوروی آموزشی ۷ فروند
پیلاتوس پی سی-۷ Pilatus.pc-7.fairford2006.arp.jpg سوئیس آموزشی ۳۵ فروند
چنگدواف تی-۷ J-7I fighter at the Beijing Military museum.jpg چین آموزشی ۱۰ فروند
امبرائر ئی‌ام‌بی ۳۱۲ توکانو Peru Air Force - Embraer T-27 Tucano - Lofting.jpg برزیل آموزشی ۱۵ فروند
ساب سافاری T-405 RIAT Bthebest.JPG سوئد پاکستان آموزشی Mushshak ۲۵ فروند
سی-۱۳۰ Iranian Air Force Hercules Habibi.jpg ایالات متحده آمریکا ترابری تاکتیکی C-130EC-130H ۳۶ فروند
شرایک کمندر ۶۸۰ Aero Commander 680-W N940U.jpg ایالات متحده آمریکا ترابری ۳ فروند
ایلیوشین آی‌ال-۷۶ IlyushinIl76a.jpg Flag of the Soviet Union.svg شوروی ترابری ۷ فروند
سوکاتا تی‌بی Socata TB-200 Tobago XL.jpg فرانسه حمل و نقل سبک تیبی-۲۱ ترینیدادتیبی-۲۰۰ توباگو ۴ فروند۸ فروند
فوکر اف۲۷ فرندشیپ Busy Bee F-27 LN-AKB.jpg هلند ترابری F27-400MF۲۷–۶۰۰ ۱۰ فروند
پیلاتوس پی‌سی-۶ پورتر Pilatus PC-6 SkydiveLillo JD18032008.jpg سوئیس ترابری ۱۰ فروند
پی-۳ اوریون P-3 Orion underside view 20080614.jpg ایالات متحده آمریکا گشت دریایی شناسایی

ضد زیردریایی
P-3F ۳ فروند
بالگردها
آگوستا-بل ۲۰۶ Bell 206L3 (D-HASA).jpg ایتالیا هلیکوپتر سبک ۵ فروند
بل ۲۱۴ A Bell 214 of IRIAA.jpg ایالات متحده آمریکا چندمنظوره - حمل و نقل متوسط بل-۲۱۴ سی ۱۶۷ فروند (بیشتر بالگردها در هوانیروز هستند و فقط ۲۶ فروند در نیروی هوایی خدمت می‌کند)
سی‌اچ-۴۷ شینوک CH-47F at NTC 2008.jpg ایالات متحده آمریکا حمل و نقل سنگین CH-47C ۵۱فروند بیشتر بالگردها در هوانیروز هستند و فقط حدود ۱۰ فروند در نیروی هوایی است
پهپادها
نورثروپ بی‌کیوام-۷۴ چوکار Preparations for the launch of three BQM-74E.jpg ایالات متحده آمریکا هدف پرنده مورد استفاده در رزمایش و تمرینات
کمان۱۲
Kaman-12 UAVs.jpg
ایران پهپاد رزمی نامعلوم
کمان۲۲
Kaman 22.png
ایران پهپاد رزمی-شناسایی ۵ فروند
ابابیل۳
Ababil-3 (2) (cropped).jpg
ایران پهپاد رزمی-شناسایی ابابیل۲

ابابیل۲ نوین

ابابیل۵
نامعلوم
کرار
Iranian drone exercise in 2022 - Day 2 (29).jpg
ایران پهپاد رزمی-انتحاری نامعلوم علاوه بر نیروی هوایی در نیروی زمینی و نیروی دریایی نیز اسفتاده مشود
آرش
Iranian drone exercise in 2022 - Day 2 (13).jpg
ایران پهپاد انتحاری نامعلوم علاوه بر نیروی هوایی در نیروی زمینی و نیروی دریایی نیز اسفتاده مشود
فطرس
Fotros.jpg
ایران پهپاد رزمی نامعلوم
مهاجر۶ ایران پهپاد رزمی-شناسایی مهاجر۴ نامعلوم علاوه بر نیروی هوایی در نیروی زمینی نیز استفاده می‌شود
امید ایران پهپاد انتحاری-شناسایی نامعلوم
کیان ایران پهپاد انتحاری آرش نامعلوم
صادق ایران پهپاد شناسایی نامعلوم
سفارش‌های لغو شده
اف-۱۶ فالکن 134th Fighter Squadron - General Dynamics F-16C Block 30E Fighting Falcon 86-0353.jpg ایالات متحده آمریکا جنگنده چند منظوره بلوک ۳۰ ۱۶۰ فروند سفارش ساخت به همراه ۱۴۰ فروند حق سفارش لغو شده در جریان انقلاب ۱۳۵۷
اف-۱۴ تامکت F-14A Tomcat of VF-84 in flight in 1986.jpg ایالات متحده آمریکا برتری هوایی F-14A یک فروند در ایالات متحده باقی ماند لغو شده در جریان انقلاب ۱۳۵۷
اف-۱۸ هورنت Boeing FA-18F Super Hornet at take off Danish Air Show 2014-06-22 aligned.jpg ایالات متحده آمریکا جنگنده چند منظوره F-18L ۲۰۰ تا ۲۵۰ فروند بعلت مخالفت کنگره آمریکا و وقوع انقلاب، لغو شد.
بوئینگ سی‌اچ-۴۷ شینوک Boeing-Vertol CH-47C 4-201 Imp Iran AF Issy 06.06.71 edited-2.jpg ایتالیا بالگرد ترابری تولید آگوستا ۲۷ فروند از ۵۳ فروند تحویل نشد لغو شده در جریان انقلاب
اف-۴ فانتوم۲ An IRIAF F-4E takeoffs.jpg ایالات متحده آمریکا جنگنده

بمب افکن
۳۱ فروند از ۳۸ فروند تحویل نشد لغو شده در جریان انقلاب
بویینگ ئی-۳ سنتری E-3aawa.jpg ایالات متحده آمریکا AWACS ۷ فروند لغو شده در جریان انقلاب

سفارش‌ها به نیروی هوایی عربستان سعودی تحویل شد.
هواپیماهای پناهنده عراق

در جریان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ میلادی، بیش از ۲۰۰ فروند هواپیمای متعلق به نیروی هوایی عراق، منهدم شدند و بمب‌های هدایت لیزری نیروهای ائتلاف، پناهگاه‌های هواپیماهای عراقی را نابود کردند. پس از آن حدود نیمی از ناوگان نیروی هوایی عراق، برای جلوگیری از انهدام بیشتر، به ایران پناهنده شدند. دلیل این کار به درستی مشخص نیست. تعداد این هواپیماها بر اساس یک برآورد ۱۲۲ تا ۱۳۷ فروند و بر اساس برآورد دیگری ۱۱۵ تا ۱۴۰ فروند بوده‌است. مقامات عراقی در سال ۲۰۰۰ مدعی بودند که بیش از ۱۰۰ فروند هواپیمای نظامی و ۳۳ هواپیمای غیرنظامی آن‌ها، به ایران رفته‌اند اما ایرانی‌ها تعداد آن‌ها را بسیار کمتر می‌دانند.[۲۲]
هواپیما خاستگاه نقش تعداد فرار به ایران
میگ-۲۳ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده بمب افکن ۱۲
میگ-۲۵ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده رهگیر ۷
میگ-۲۹ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده برتری هوایی ۴
میراژ اف-۱ فرانسه جنگنده چندمنظوره ۲۴
سوخو-۲۰ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده بمب افکن ۴
سوخو-۲۲ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده بمب افکن ۴۰
سوخو-۲۴ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده ضربتی ۲۴
سوخو-۲۵ Flag of the Soviet Union.svg شوروی جنگنده پشتیبانی نزدیک ۷
ایلیوشین-۷۶ Flag of the Soviet Union.svg شوروی ترابری سنگین استراتژیک ۱۵
تعداد کل [۲۳] ۱۳۷
دانشگاه نیروی هوایی

دانشگاه علوم و فنون هوایی شهید ستاری یا به‌اختصار؛ دانشگاه هوایی، دانشجویان داوطلب را در رشته‌های زیر آموزش می‌دهد:

دانشکده پرواز: خلبانی، خلبانی پهپاد و مراقبت پرواز
دانشکده هوافضا: مهندسی هوافضا و مهندسی نگهداری هواپیما
دانشکده کنترل: پدافند، فاشا (فرماندهی اطلاعات و شناسایی)
دانشکده برق: مهندسی برق و جنگال (جنگ الکترونیک)
دانشکده کامپیوتر: مهندسی رایانه گرایش مهندسی نرم‌افزار
دانشکده مدیریت: مدیریت
دانشکده تحصیلات تکمیلی: رمزخوانی و امنیت پرواز
از آنجا که دانش‌آموختگان این دانشگاه، افسران نیروی هوایی ارتش خواهند بود، در زمان دانشجویی، افزون بر آموزش‌های علمی، دوره‌های آموزش نظامی را نیز می‌گذرانند. ساختمان مرکزی دانشگاه علوم و فنون هوایی، در منطقه مهرآباد جنوبی مستقر می‌باشد.

---

ارائه شده توسط : حسین ایزدی

در وب سایت : جم نما